2913. I reče sinovima Hetovijem, govoreći, označava one kod kojih je bila jedna nova duhovna Crkva. Ovo je vidljivo iz značenja Heta i Hetićana. U Hananu je bilo puno stanovnika, koji su nabrojani u Reči; među njima su Hetićani (vidi PostanjeXV. 20; Izlazak 3:8, 17; 13:23; Pon. Zak. (7:1; 20:17; Jošua 3:10; 11:3; 12:11; 1 o Carevima 9:20; i na drugim mestima); većina njih pripadala je Drevnoj Crkvi, koja je bila rasprostrta u nekoliko zemalja, i po celom Hananu (vidi br. 1238, 2385). Svi koji su pripadali toj crkvi, priznavali su ljubav ka bližnjemu kao glavno načelo Crkve, i ceo se nauk odnosio na ljubav ka bližnjemu i na život. Oni koji su gajili nauk o vere nazivali su se Hananejci, i bili su odvojeni od drugih stanovnika zemlje Hananske (Brojevi 13:29; vidi br. 1062; 1063, 1076). Hetiti (Hetićani) su bili među boljom vrstom u zemlji Hananskioj, što može da se vidi iz toga što je Avram boravio među njima, a posle i Isak i Jakov; kao i po tome što su oni tamo imali mesto za ukapanje, i po tome što su se oni odnosili sa skromnošću i pobožnošću prema Avramu, što je vrlo jasno iz onoga što je izneseno o njima u ovome poglavlju, osobito u stihovima 5, 6, 10, 14, 15. Otuda je ovim narodom, kao narodom s dobrim naklonostima, bila predstavljena i označena duhovna Crkva, ili istina Crkve. Ali dogodilo se s ovim kao i s drugim narodima u Drevnoj Crkvi, da su se u toku vremena udaljili od ljubavi ka bližnjemu ili dobra vere, i otuda je to da je kasnije njima bila označena obmana Crkve (kao kod Jezikilja ?? 16:45, i na drugim mestima). Ali ipak da su Hetiti bili među časnijima, može se videti iz toga, da su Hetiti služili Davidu, kao Abimeleh, 1 Samuilova 26:6, i Urija, koji je bio Hetićanin, 1 Samuilova 11:3, 6, 17, 21; čija je žena bila Betšeba, od koje je David imao Salamona, 2 Sam. (12:24. Da Hetićanin označava spoljašnja poznavanja koja se odnose na život, i koja su spoljašnje istine duhovne Crkve, vidi br. 1203. Predmet o kom se govori u ovome stihu je jedna nova Crkva, koju je Gospod ustanovio kad je pređašnja izdahnula; a predmet o kome se govori u sledećem stihu je primanje vere muđu ljudima te Crkve. Ne govori se o nekoj Crkvi među sinovima Hetovijem, nego uopšte o tome kako se Gospod podigao duhovnu Crkvu, pošto je pređašnja nestala ili bila završena; sinovi Hetovi su samo oni koji predstaljaju i označavaju. Vidi što je bilo rečeno o Crkvama; naime, da Crkva tokom vremena opada, ida je kao zaražena (br. 494, 501, 137, 2422).

Da s daljava od ljubavi ka bližnjem, i samo stvara zla i obmane (vidi br. 1834, 1836).

Da se tada kaže za Crkvu da je opustošena i razorena (br. 407, 411, 2243).

Da je Crkva ustanovljena među Neznabošcima, i zašto (br. 1366).

Da se uvek sačuva nešto u Crkvi, u Crkvi koja se pustoši, kao nukleus (br. 468, 637, 931, 2422).

Da bi ljudska rasa nestala da nema Crkve na zemlji (isto mesto). Da je Crkva srce i pluća u najvećem telu, to jest, u ljudskoj rasi (br. 637, 931, 2054, 2853). O tome kakva je duhovna Crkva (br. 765, 2669).

Da ljubav ka bližnjem, a ne vera odvojena od ljubavi ka bližnjem, sačinjava Crkvu (br. 809, 916).

Da bi Crkva bila jedna kad bi svi imali ljubav ka bližnjemu, bez obzira da li se razlikuju po nauku i po bogoštovanju (br. 1285, 1316, 1798, 1799, 1834, 1844, 2385).

Da svi ljudi na zemlji, koji su u Gospodovoj crkvi, bez obzira što su raspršeni po celoj kugli, da svi čine jednu (Crkvu), kao što je to u nebima (br. 2853).

Da je svaka Crkva i unutrašnja i spoljašnja, i da ovo zajedno sačinjava jedno (br. 409, 1083, 1098, 1100, 1242).

Da spoljašnja Crkva nije ništa, ako nema unutrašnju (br. 1795).

Da se Crkva upoređuje s izaskom i zalaskom sunca, s godišnjim dobima, i sa vremenima dana (br. 1837). I da je poslednji sud posledje vreme Crkve (br. 900, 931, 1850, 2117, 2118).

468. Unutrašnji smisa

Iz onoga što je bilo rečeno i pokazano u prethodnom poglavlju, jasno je da se imenima označavaju jeresi i nauci. Otuda se može videti da se pod imenima ne misli na osobe nego na stvari, a u ovom slučaju na nauke ili na crkve, sačuvane uprkos promenama koje su pretrpeli od vremena Pradrevne crkve sve do Noja. Naime, svaka crkva se vremenom smanjuje, da bi na kraju ostala samo kod malog broja; a taj mali broj koji je ostao u vreme Potopa naziva se Noje. Da se istinska Crkva smanjuje i da ostaje samo kod malog broja, vidi se po ostalim crkvama koje su se tako smanjivale. Oni koji ostaju nazivaju se u Reči ostaci ili ostatak i za njih se kaže da su usred ili da su sredina zemlje. A kako je sa sveopštim, tako je i s posebnim; ili kako je s Crkvom, tako je i sa svakim pojedinim čovekom; jer da Gospod ne sačuva ostatke u svakom, on bi nestao zauvek, pošto je duhovni i nebeski život u ostacima. Tako je u opštem i u posebnom – da nema nekih kod kojih je sačuvana Crkva ili istinska vera, ljudski rod bi nestao; jer, kao što je poznato, grad a nekad i kraljevstvo, spaseni su radi nekolicine njih. Sa Crkvom je kao i s ljudskim telom; sve dok je srce zdravo, susedna tkiva mogu živeti, ali kad srce oslabi, ostali delovi tela ne dobijaju hranu i čovek umire. Nojem se opisuje preostalo; jer kao što se pokazuje u stihu 12 sledećeg poglavlja, kao i na drugim mestima, cela zemlja je bila iskvarena. O ostacima koji postoje u svakom pojedincu, kao i u Crkvi uopšte, puno je rečeno kod proroka, kao kod Isaije:

I ko ostane u Sionu i ko ostane u Jerusalimu, zvaće se svet, svako ko bude zapisan za život u Jerusalimu. Kada Gospod opere nečistotu kćeri sionskih i iz Jerusalima očisti krv njegovu duhom koji sudi i sažiže. (Izaija 4:3, 4)

U ovome odlomku za ostatke se kaže da su sveti, čime se označava da ostaci pripadaju Crkvi, a tako isto i čoveku Crkve; jer oni koji ostanu u Sionu i u Jerusalimu nisu mogli biti sveti samo zato što su ostali.

Opet:

I u to vrijeme ostatak Izrailjev i koji se izbave u domu Jakovljevu neće se više oslanjati na onoga koji ih bije, nego će se oslanjati na Jehovu sveca Izrailjeva istinom. Ostatak će se obratiti, ostatak Jakovljev, k Bogu silnome. (Izaija 10:20, 21)

Kod Jeremije:

U one dane i u ono vrijeme, govori Gospod, tražiće se bezakonje Izrailjevo, ali ga neće biti, jer će se oprostiti onima koje ostavim. (Jeremija 50:20).

I kod Miheja:

I ostatak će Jakovljev biti usred mnogih naroda kao rosa od Gospoda i kao sitan dažd po travi, koja ne čeka čovjeka niti se uzda u sinove čovječje. (Mihej 5:7).

Ostatak ili ono što preostane od čoveka ili od Crkve nazivano je desetinama, koje su bile svete; otuda su brojevi u kojima su desetice isto tako sveti, a sa deset se označavaju ostaci, kao kod Isaije:

I dokle Jehova opravi daleko ljude i bude sama pustoš u zemlji. Ali će biti u njoj desetina, pa će se i ona zatrti, ali kao hrast ili brijest, kojima i kad zbace lišće, ostaje stablo, tako će sveto sjeme biti njezino stablo. (Izaija 6:12, 13)

Ovde se ostaci nazivaju sveto sjeme. A kod Amosa:

Jer ovako govori Jehova Bog: U gradu iz kojega je izlazila tisuća, ostaće stotina, a iz kojega je izlazila stotina, ostaće u njemu deset domu Izrailjevu. (Amos 5:3).

U ovim kao i u mnogim drugim odlomcima u unutrašnjem smislu označeni su ostaci, o kojima smo govorili. Da je grad sačuvan da bi se sačuvali ostaci ili Crkva, vidi se iz onoga što je Avramu rečeno o Sodomi:

Avram reče: Možda se nađe desetak; a On reče: neću ih uništiti radi toga desetka. (Knjiga Postanja 18:32)