77. En uw arbeid en uw lijdzaamheid; dat dit hun ijver en geduld betekent, staat zonder ontvouwing vast.

209. DE LAATSTE GRAAD IS DE SAMENVATTING, HET SAMENHOUDENDE EN DE BASIS VAN DE EERDERE GRADEN.

De leer van de graden, welke in dit deel geleerd wordt, is tot nu toe toegelicht door verschillende dingen die in de ene en de andere wereld bestaan, zoals door de graden van de hemelen waar de engelen zijn, door de graden van warmte en licht bij hen, en door de graden van de atmosferen en door de verschillende dingen in het menselijk lichaam en eveneens in het dieren-en delfstoffenrijk. Maar die Leer is van wijdere omvang. Die omvang behelst niet slechts de natuurlijke dingen, maar ook de burgerlijke, de zedelijke en de geestelijke dingen, en alle en de afzonderlijke dingen ervan. De oorzaken dat de Leer van de graden zich ook tot zulke dingen uitstrekt, zijn tweevoudig. De eerste, omdat in elk ding waaraan iets kan worden toegekend, een drievuldige is, dat doel, oorzaak, en uitwerking wordt genoemd, en deze drie zijn tussen elkaar volgens de graden van hoogte. De tweede is, dat elk burgerlijke, zedelijke, en geestelijke, niet iets is dat geabstraheerd van substantie is, maar dat zij substanties zijn; want zoals de liefde en de wijsheid niet abstracte zaken zijn, maar dat zij substanties zijn, als boven n. 40 en n. 43 is aangetoond, aldus eender zijn alle zaken die burgerlijke, zedelijke en, geestelijke worden genoemd. Deze kunnen weliswaar als abstract van substanties worden gedacht, niettemin zijn zij in zich niet abstract; zoals bijvoorbeeld de aandoening en het denken, de naastenliefde en het geloof, de wil en het verstand. Want met deze is het hetzelfde zoals het is met de liefde en de wijsheid, namelijk dat zij er niet zijn buiten de subjecten die de substanties zijn, maar dat zij staten van de subjecten of van de substanties zijn. Dat zij de veranderingen ervan zijn, die variaties tot stand brengen, zal in de hierna worden gezien. Onder substantie wordt ook vorm verstaan, want substantie zonder vorm is er niet.

40. GODDELIJKE LIEFDE EN GODDELIJKE WIJSHEID ZIJN SUBSTANTIE EN ZIJN VORM.

De idee van mensen in het algemeen over liefde en over wijsheid is zoals over iets zwevends en vloeiends in de ijle lucht of de ether; of zoals over de uitwaseming daarvan; en nauwelijks iemand denkt dat deze werkelijk en inderdaad substantie en vorm zijn. Degenen die zien dat ze substantie en vorm zijn, doorvatten niettemin de liefde en de wijsheid buiten het subject als voortvloeiende dingen daaruit; en wat zij buiten het subject als voortvloeiende dingen daaruit doorvatten, hoewel als zwevend en vloeiend, noemen ze ook substantie en vorm, niet wetend dat de liefde en wijsheid het subject zelf zijn, en dat wat daar buiten als zwevend en vloeiend wordt doorvat, slechts een schijnbaarheid van de staat van het subject in zich is. De oorzaken dat dit tot dusver niet gezien is, zijn verscheidene. Hierbij is deze oorzaak, dat het de eerste schijnbaarheden zijn waarvanuit het menselijk gemoed zijn verstand vormt, en dat het die niet kan uiteenslaan tenzij vanuit de onderzoek naar de oorzaak; en indien de oorzaak hoog verborgen ligt, kan het die niet naspeuren, tenzij het gemoed het verstand lang in het geestelijk licht houdt, waarin het dat niet lang kan houden vanwege het natuurlijk licht, dat aanhoudend terugtrekt. Niettemin is het de waarheid dat de liefde en de wijsheid de reële en actuele substantie en vorm zijn die het subject zelf maken.