76. Ik ken uw werken, betekent dat Hijzelf alle innerlijke en uiterlijke dingen van de mens tegelijk ziet.

Meermalen leest men in de Openbaring van ‘werken’, maar wat er onder werken wordt verstaan, weten weinigen; maar wel is bekend, dat tien mensen werken kunnen doen die in de uiterlijke dingen eender verschijnen, maar die toch bij allen niet eender zijn, omdat die vanuit een ander einddoel en vanuit een andere oorzaak voortgaan; en het einddoel en de oorzaak maken dat de werken òf goed òf boos zijn; elk werk immers is een werk van het gemoed; en vandaar hoedanig het gemoed is, zodanig is het werk.

Indien het gemoed naastenliefde is, wordt het werk naastenliefde, indien echter het gemoed niet naastenliefde is, wordt het werk dat ook niet, maar het ene en het andere kan niettemin hetzelfde verschijnen in de uiterlijke vormen.

De werken verschijnen aan de mensen in de uiterlijke vormen, daarentegen aan de engelen in de innerlijke vormen en aan de Heer zodanig als zij zijn van het binnenste tot het buitenste; de werken in de uiterlijke vorm verschijnen niet anders dan zoals vruchten aan de oppervlakte, maar de werken in de innerlijke vorm verschijnen zoals de vruchten binnen de oppervlakte, waar ontelbare eetbare delen zijn en in het midden de zaden, waarin weer ontelbare dingen zijn, die ver binnen alle gezichtsscherpte liggen, ja zelfs boven de verstandelijke sfeer van de mens liggen; zodanig zijn alle werken; en hoedanig deze van binnen zijn, ziet de Heer alleen en vanuit de Heer doorvatten ook de engelen die, wanneer de mens die verricht.

Maar meer hierover in het werk ‘de Wijsheid van de Engelen aangaande de Goddelijke Liefde en de Goddelijke Wijsheid’, nrs. 209-220; 277-281; en eveneens verder in dit werk, in de nrs. 141, 641, 868.

Hieruit kan vaststaan, dat met ‘Ik ken uw werken’ wordt aangeduid, dat de Heer alle innerlijke en uiterlijke dingen van de mens tegelijk ziet.

209. DE LAATSTE GRAAD IS DE SAMENVATTING, HET SAMENHOUDENDE EN DE BASIS VAN DE EERDERE GRADEN.

De leer van de graden, welke in dit deel geleerd wordt, is tot nu toe toegelicht door verschillende dingen die in de ene en de andere wereld bestaan, zoals door de graden van de hemelen waar de engelen zijn, door de graden van warmte en licht bij hen, en door de graden van de atmosferen en door de verschillende dingen in het menselijk lichaam en eveneens in het dieren-en delfstoffenrijk. Maar die Leer is van wijdere omvang. Die omvang behelst niet slechts de natuurlijke dingen, maar ook de burgerlijke, de zedelijke en de geestelijke dingen, en alle en de afzonderlijke dingen ervan. De oorzaken dat de Leer van de graden zich ook tot zulke dingen uitstrekt, zijn tweevoudig. De eerste, omdat in elk ding waaraan iets kan worden toegekend, een drievuldige is, dat doel, oorzaak, en uitwerking wordt genoemd, en deze drie zijn tussen elkaar volgens de graden van hoogte. De tweede is, dat elk burgerlijke, zedelijke, en geestelijke, niet iets is dat geabstraheerd van substantie is, maar dat zij substanties zijn; want zoals de liefde en de wijsheid niet abstracte zaken zijn, maar dat zij substanties zijn, als boven n. 40 en n. 43 is aangetoond, aldus eender zijn alle zaken die burgerlijke, zedelijke en, geestelijke worden genoemd. Deze kunnen weliswaar als abstract van substanties worden gedacht, niettemin zijn zij in zich niet abstract; zoals bijvoorbeeld de aandoening en het denken, de naastenliefde en het geloof, de wil en het verstand. Want met deze is het hetzelfde zoals het is met de liefde en de wijsheid, namelijk dat zij er niet zijn buiten de subjecten die de substanties zijn, maar dat zij staten van de subjecten of van de substanties zijn. Dat zij de veranderingen ervan zijn, die variaties tot stand brengen, zal in de hierna worden gezien. Onder substantie wordt ook vorm verstaan, want substantie zonder vorm is er niet.

39. In de mens verschijnen de liefde en de wijsheid als twee gescheiden dingen, maar toch zijn zij in zich onderscheiden één, aangezien bij de mens de wijsheid zodanig is als de liefde is, en de liefde zodanig als de wijsheid is. Wijsheid die niet één maakt met haar liefde, verschijnt alsof het wijsheid is, maar is het niet; en liefde die niet één maakt met haar wijsheid, verschijnt alsof het de liefde van de wijsheid is, hoewel zij het niet is; want het ene zal zijn wezen en leven trekken vanuit het andere, en dat wederkerig. Dat de wijsheid en de liefde bij de mens als twee gescheiden dingen verschijnen, is omdat het vermogen van verstaan bij hem kan worden opgeheven in het licht van de hemel, maar niet het vermogen van liefhebben, tenzij voor zoveel de mens doet zoals hij verstaat. Daarom glijdt elke vorm van schijnbare wijsheid die niet één maakt met de liefde van de wijsheid, terug in de liefde die één maakt met een liefde van de niet-wijsheid, ja, zelfs een liefde van de waanzin kan zijn; want de mens kan vanuit de wijsheid weten dat het hem betaamt dit of dat te doen, maar toch doet hij het niet omdat hij dat niet liefheeft; maar voor zoveel als hij vanuit de liefde doet wat de wijsheid leert, voor zoveel is hij een beeld van God.