706. [Vers. 1.] "Et signum magnum visum est in caelo." Quod significet testificationem Divinam de futura ecclesia, et de receptione doctrinae ejus, et a quibus impugnabitur, constat ex significatione "signi magni in caelo", quod sit manifestatio et testificatio Divina; quod sit de ecclesia et de receptione doctrinae ejus, tum de impugnatione ejus, constat ex sequentibus: per "mulierem" enim intelligitur ecclesia, per "filium ejus masculum" doctrina, ac per "draconem et angelos", et dein per "bestias", intelliguntur qui ecclesiam et doctrinam ejus impugnaturi sunt. Quod visio illa dicatur "signum magnum" est quia per "signum", intelligitur manifestatio Divina de futuris et testificatio, hic de futura ecclesia et ejus doctrina, et quoque de impugnatione ejus ab illis qui per "draconem" et per "bestias" intelliguntur; haec vocatur "signum" ex eo, quia manifestat et intestatur. In Verbo multis in locis dicitur "signum" et "miraculum"; et per "signum" intelligitur id quod indicat, testatur et persuadet de re quaesita, at per "miraculum" intelligitur id quod excitat, percellit et stuporem inducit; ita signum intellectum et fidem movet, et miraculum voluntatem et ejus affectionem; nam voluntas et ejus affectio est quae excitatur, percellitur et obstupet, ac intellectus et ejus fides est quae persuadetur, cui indicatur, et pro qua testificatio fit.

[2] Quod signum et miraculum differant, constare potest ex eo, quod Judaei, tametsi tot miracula a Domino facta viderunt, usque ab Ipso petierint signa; et quoque ex eo, quod prodigia facta in Aegypto et in deserto dicantur nunc "signa" nunc "miracula", et quoque utrumque; ac praeterea constat ex eo, quod in Verbi singulis sit conjugium veri et boni, proinde etiam intellectus et voluntatis, nam verum est intellectus et bonum est voluntatis, et inde quoque signa ibi se referunt ad illa quae veri, ita quae fidei et intellectus sunt, ac miracula ad illa quae boni, ita quae affectionis et voluntatis sunt; inde nunc patet quid per "signa" et quid per "miracula", ubi utraque nominantur in Verbo, in specie intelligitur, ut in sequentibus locis:

- Apud Mosen,

"Obdurabo cor Pharaonis, ut multiplicem signa mea et miracula mea in tetra Aegypti" (Exod. ^{1 2} domo ejus" (Deuteronomius 6:22);

apud eundem,

Tentavit "Jehovah venire ad accipiendum Sibi gentem e medio gentis per miracula, per signa, et per stupenda" (Deuteronomius 4:34);

apud Davidem,

"Non meminerunt... diei, .... quo Jehovah posuit in Aegypto signa.., et prodigia.. in agro Zoanis" (Psalmuss 78:42, 43);

apud eundem,

"Posuerunt inter eos verba signorum ³ Ipsius, et miracula in terra chami" (Psalmuss 105:27);

apud eundem,

"Misit signa et miracula in medium tui, Aegypte, in Pharaonem, et omnes servos ejus" (Psalmuss 135:9);

apud Jeremiam,

"Qui posuisti signa et miracula in terra Aegypti, et usque ad diem hunc, etiam in Israele, atque in hominibus, .... et eduxisti populum tuum Israelem e terra Aegypti, per signa et per miracula" ( ⁴ 32:20, 21).

ex his patet quod prodigia facta in Aegypto, et postea apud filios Israelis, dicantur "signa et "miracula", "signa" quia testificata sunt et persuaserunt, "miracula" quia excitaverunt et stuporem induxerunt; conveniunt tamen in eo, quod quae excitant et stuporem inducunt etiam testificentur et persuadeant, sicut illa quae excitant voluntatem etiam persuadent intellectui, aut sicut illa quae movent affectionem etiam movent cogitationem perSuadendo. Similiter apud Evangelistas,

In consummatione saeculi "surgent falsi Christi et falsi prophetae, dabunt signa magna et miracula, ac in errorem inducent, si possibile est, etiam electos" (Matthaeus 24:24; Marcus 13:22):

hic etiam per "Signa magna" et "miracula" significantur similia, nempe ut testificentur et persuadeant, ac ut percellant et stuporem inducant, ex quo persuasio fortis; quinam per "falsos Christos" et per "falsos prophetas", tum quinam per "electos" intelliguntur, videatur supra (n. 624 [b] 684 [a]).

[3] Apud Mosen,

"Si surrexerit in medio tui propheta aut somnians somnium, qui dederit tibi signum aut miraculum, et Veniat signum aut miraculum quod locutus est ad te, dicendo, Eamus ad deos alios, non obedies" (Deuteronomius 13:2-41-3]):

hic dicitur "propheta" et "somnians somnium", ac "signum" et "miraculum", quia ad prophetam refertur signum, et ad somniantem somnium miraculum, ex causa quia per "prophetam" intelligitur docens vera, et in sensu abstracto doctrina veri, et per "somniantem" excitans ad faciendum ita, et in sensu abstracto excitatio ex qua fit; hoc quoque est miraculi, et illud signi; prophetae enim viva voce a Domino instruebantur, et somniantes per repraesentativa excitantia ad faciendum; haec influebant in affectionem somniantis et inde in visum cogitationis, nam cum homo somniat, sopitur ejus intellectus naturalis, et aperitur ejus visus spiritualis, qui omne suum trahit ab affectione; hic autem visus qui trahit ab affectione mala, nam dicitur de prophetis qui docent falsa et somniant vana, nam per "deos alios" intelliguntur falsa et vana quae audiverunt et viderunt.

[4] Quod "signa" significent testificationes quae indicant et persuadent ut credant quod ita sit, constat ex sequentibus locis:

- Apud Mosen,

"Si non crediderint tibi, nec audiverint Vocem signi primi, credent tamen voci signi posterioris; et si non crediderint duobus signis his, nec audiverint vocem tuam, sumes de aquis fluvii, .... et fient sanguis" (Exod. ⁵

[5] Apud eundem,

"Dixit Jehovah ad Mosen, Quousque populus [hic] .... non credent in Me, propter omnia signa quae feci in medio eorum? Omnes viri qui viderunt gloriam meam, et signa quae feci in Aegypto et in deserto non videbunt" terram (Numeri 14:11, 22 [, 23]):

similiter hic miracula vocantur "signa", quia dicitur "credere"; nam, ut dictum est, miracula dicuntur signa propterea ut persuadeant et inducant fidem; et quia signa apud illos, qui noluerunt intrare in terram Canaanem propter timorem, non induxerunt fidem, ideo de illis dicitur, quod "non visuri terram." (Similia per "signa" significantur, Exodus 4:17; et cap. 10:1, 2.)

[6] Apud Evangelistas,

Scribae et Pharisaei dicebant, "Magister, volumus a Te signum videre; et Ipse respondens dixit.., Generatio prava et adultera signum quaerit, sed signum non dabitur illi nisi signum Jonae prophetae: quemadmodum fuit Jonas in ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus, sic erit Filius hominis in ⁶ corde terrae tribus diebus et tribus noctibus" (Matthaeus 12:38-40; Luca 11:16, 29, 30):

quod per "signum" intelligatur testificatio ut persuadeantur et credant quod Dominus esset Messias et Filius Dei, qui venturus, patet; nam miracula quae Dominus in copia fecerat, et quae viderunt, non illis erant signa; ex causa quia miracula non sunt signa, ut supra dictum est, nisi quam apud bonos: quod "Jonas fuerit in ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus", et id assumptum sit pro "signo", erat quia id significabat Domini sepulturam et resurrectionem, ita glorificationem Humani Ipsius ad plenum; "tres dies et tres noctes" etiam significant ad plenum.

[7] Apud Matthaeum,

"Pharisaei et Sadducaei tentantes rogarunt" Jesum "ut signum e caelis ostenderet illis; Ipse respondens dixit.., Cum vespera facta est, dicitis, Serenitas, caelum enim rubet...; et mane, Hodie tempestas, rubet enim triste existens caelum: hypocritae, faciem caeli nostis dijudicare, signa autem temporum non potestis: natio prava et adultera signum requirit, sed signum non dabitur illi nisi signum Jonae prophetae" (16:1-4):

per "signum", quod petierunt e caelo, etiam hic intelligitur testificatio ut persuadeantur et credant quod Dominus esset Filius Dei, tametsi miracula facta sunt quae non dixerunt signa; quod Dominus dixerit tunc de vespera et de mane, est quia per "vesperam et mane" significatur adventus Domini; hic quando ecclesia apud Judaeos devastata erat, quibus tunc serenitas, quia non cognoverunt Ipsum, ac secure vixerunt in falsis ex malo, hoc est "vespera"; at vero quando cognoverunt Ipsum, et propter falsa, ex malis, in quibus fuerunt, negaverunt Ipsum, et impugnarunt, significat "mane" quando "tempestas": inde est, quod Dominus dixerit, "Hypocritae, faciem caeli nostis dijudicare, signa autem temporum", nempe adventus Ipsius, "non potestis"; quia, "natio prava et adultera" erat, nempe adulterans Verbum, ideo dixit quod "non illis signum daretur."

[8] Ut quoque apud Marcum,

"Pharisaei coeperunt disputare cum Jesu", quaerentes ab Ipso signum e caelo...; qui suspirans spiritu suo dixit, Quid generatio haec signum quaerit? Amen dico vobis, non dabitur generationi huic signum" (8:11, 12):

quod "signum" hic significet testificationem, ex qua manifeste scirent, agnoscerent et crederent quod Dominus esset Messias et Filius Dei, quem ex praedictionibus apud Prophetas expectabant, constare potest ex eo, quod "suspirans in spiritu suo dixerit, Quid generatio haec signum quaerit? Amen dico vobis, non dabitur generationi huic signum": causa fuit, si ex caelo hoc illis manifeste revelatum aut dictum fuisset, et sic persuasi agnovissent et credidissent, quod usque postea rejecturi essent; et rejicere id post agnitionem et fidem est profanare, et profanatorum sors est omnium pessima in inferno.

[9] Quod ideo non illis data sit manifesta testificatio e caelo, constat ex his apud Johannem,

"Occaecavit oculos illorum, et obduravit corda illorum, ne videant oculis, et intelligant corde, et se convertant et sanem illos" (12:40):

"se convertere et sanari" hic est profanare, quod fit cum agnoscuntur vera et bona, et imprimis cum agnoscitur Dominus, et dein negatur; ita fuisset si Judaei per signum se converterint et sanati fuerint: "videre oculis et intelligere corde" significat recipere intellectu et voluntate, seu fide et amore: ex his patet quod "signum" significet manifestam testificationem. (De sorte profanatorum videatur in Doctrina Novae Hierosolymae, n. 172.)

[10] Apud Johannem,

⁷ Discipuli dixerunt ad Jesum, "Quodnam facis Tu signum, ut videamus et credamus Tibi? Quid operaris? Patres nostri manna comederunt in deserto, sicut scriptum est, Panem e caelo dedit illis ad edendum. Dixit illis Jesus, Amen, amen dico vobis, non Moses dedit vobis panem e caelo, sed Pater meus dat vobis panem e caelo verum: panis namque Dei est qui descendit de caelo et vitam dat mundo" (6:30-33):

hic quoque ⁸ discipuli voluerunt signum; quod per id significetur testificatio ut credant, constat, nam dixerunt, Ut videamus et credamus, quid operaris?" Quod tunc dixerint de "manna", et quod Dominus responderit de "pane e caelo", erat quia per "panem" significatur omne bonum et verum quod nutrit animam, et in supremo sensu Ipse Dominus, a quo omne doctrinae et omne nutritionis spiritualis, per quod testificatus est ut videant et credant. Quod usque data sit testificatio, quae est signum e caelo, tribus discipulis, Petro, Jacobo et Johanni, constat ex transformatione Domini, tunc enim viderunt gloriam Ipsius, et quoque audiverunt vocem e caelo dicentem,

"Hic est Filius meus dilectus, Ipsum audite" (Marcus 9:7; Luca 9:35; Matth. 17:5 ⁹ ).

[11] Apud eundem,

Cum Jesus e templo ejecerat vendentes, dixerunt Judaei, "Quodnam signum.. monstras quod haec facias? Respondit Jesus, et dixit illis, Solvite Templum hoc, in tribus tamen diebus exsuscitabo illud" (Johannem 2:16, 18, 19):

quod hic per "signum monstrare" significetur testificari per aliquod stupendum aut per vocem e caelo, patet; sed quia testificatio talis illos damnavisset potius quam salvavisset, ut mox supra dictum est, ideo illis respondit de "Templo", per quod intellexit corpus suum, quod hoc solveretur, hoc est, moreretur, et glorificatum tertio die resurgeret; hoc quoque est quod Dominus intellexit per "signum Jonae in ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus."

(Quod per "Templum" in supremo sensu significetur corpus Domini, videatur Johannes 2:21.)

[12] Apud Lucam,

Angelus dixit pastoribus, "Natus est Vobis hodie Salvator, qui est Christus Dominus, in urbe Davidis: et hoc vobis signum, invenietis Infantem fasciis involutum jacentem in praesepi" (2:11, 12, 16):

quoniam per "signum" intelligitur testificatio ut crederent quod natus esset Salvator mundi, ideo dicitur quod "invenirent Ipsum jacentem in praesepi involutum fasciis"; sed quod id testificatio esset, nemo potest scire, nisi qui scit quid intelligitur per "praesepe", et quid per "fascias"; per "praesepe" intelligitur doctrina veri ex Verbo, ex eo quod per "equos" significetur intellectus Verbi; (ut constare potest ex illis quae supra, n. 355, 3642-4, ostensa sunt;) inde per "praesepe", ubi equorum pascuum, significatur doctrina veri ex Verbo. Dicitur etiam in versu 7 illius capitis, quod hoc factum sit "quia non locus erat in diversorio", per "diversorium" enim significatur locus instructionis; (hoc etiam per "diversorium" significatur, Luca 10:34; cap. 22:2; Marcus 14:14; et alibi;) et id erat apud Judaeos, qui tunc in meris falsis per adulterationem Verbi fuerunt; hoc itaque est quod significatur per quod "non locus esset in diversorio": nam si placuerit Domino, potuisset nasci in splendidissima aula, et reponi in lecto lapidibus pretiosis ornato; sed hoc fuisset apud illos qui non in aliqua doctrina veri essent, et absque aliqua repraesentatione caelesti. Dicitur etiam, "fasciis involutus", quia "fasciae" significant vera prima quae sunt vera innocentiae, quae etiam sunt vera Divini Amoris; nam "nuditas", cum de infante, significat deprivationem veri. Ex his constare potest, unde erat quod ab angelis dictum sit, "Hoc vobis signum, invenietis Infantem fasciis involutum jacentem in praesepi."

[13] Apud Evangelistas,

Dicebant discipuli ad Jesum, "Quodnam signum adventus Tui, et consummationis saeculi?" (Matthaeus 24:3; Marcus 13:4; Luca 21:7):

per "adventum Domini" et "consummationem saeculi" significatur principium ecclesiae novae et finis ecclesiae prioris; per "adventum Domini" principium ecclesiae novae, et per "consummationem saeculi" finis ecclesiae veteris: quare Dominus in illis capitibus instruit discipulos de successiva vastatione ecclesiae prioris, et de instauratione ecclesiae novae in fine illius; sed instruit et docet illos per meras correspondentias, quae non possunt nisi quam per sensum spiritualem evolvi et sciri; et quia correspondentiae erant per quas Dominus locutus est, ideo erant omnia signa, ita testificationes. Vocantur etiam a Domino "signa":

- Ut apud Lucam,

"terribilia quoque [et] signa de caelo magna erunt. .... Erunt signa in sole, luna et astris, et super terra angustia gentium in desperatione, resonante mari et salo" (21:11, 25);

apud Matthaeum,

"Et tunc apparebit signum Filii hominis..., et tunc plangent omnes tribus terrae, et videbunt Filium hominis venientem in nubibus caeli cum virtute et gloria.." (24:30):

sed quid per haec et per reliqua in cap. 24 apud Matthaeum, in spirituali sensu significatur, explicatum est in Arcanis Caelestibus; et quid per "apparitionem signi Filii hominis in nubibus caeli" in opere De Caelo et Inferno (n. 1); quare ulterius illa explicare supersedetur.

[14] Apud Marcum,

Jesus ad discipulos, "Signa credentes haec sequentur: in nomine meo daemonia ejicient; linguis loquentur novis; serpentes tollent; etiam si letale quid biberint, non illis nocebit; super infirmos imponent manus, et bene habebunt. .... Et illi exeuntes praedicarunt ubique, Domino cooperante.... per subsequentia signa" (16:17, 18, 20):

haec tametsi miracula fuerunt usque vocantur "signa", quia testabantur de Divina potentia Domini operantis illa; quare dicitur, "Domino cooperante per illa signa." Miracula dicta fuissent, si malis applicata; apud hos enim talia modo stuporem inducunt, et animum percellunt, et usque non persuadent ad credendum: aliter apud bonos; illis enim sunt eadem testificationes quae persuadent ad credendum; quare etiam vocantur "signa", et dicitur, "Signa credentes haec sequentur." Sed quomodo illa signa persuadere ad credendum potuerunt, etiam paucis dicetur. Signa illa miraculosa, sicut quod "daemonia ejicerent", "linguis novis loquerentur", "serpentes tollerent", "non nociturum esset letale si biberint", et quod "bene haberent [infirmi] per impositionem manus", erant in sua essentia et in sua origine spiritualia, ex quibus illa profluebant et eveniebant ut effectus; erant enim correspondentiae, quae omnia sua trahunt ex spirituali mundo per influxum a Domino: sicut quod "in nomine Domini ejicerent daemonia" traxit suum effectum ex eo, quod "nomen Domini" spiritualiter intellectum sit omne doctrinae ex Verbo a Domino, et quod "daemonia" sint omnis generis falsa, quae sic per doctrinam ex Verbo a Domino ejiciuntur, hoc est, removentur; quod "linguis novis loquerentur" traxit suum effectum ex eo, quod "linguae novae" sint doctrinalia pro nova ecclesia; quod "serpentes tollerent" erat quia "serpentes" significant inferna quoad malitiam, et sic quod tuti ab infestatione ejus essent; quod "non nociturum esset letale si biberint", erat quod malitia infernorum non infectura illos; quod "bene haberent infirmi per impositionem manus", erat quod per communicationem et conjunctionem cum caelo, ita cum Domino, a morbis spiritualibus, quae vocantur iniquitates et peccata, convalescerent; impositio manuum discipulorum correspondebat communicationi et conjunctioni cum Domino, et sic remotioni iniquitatum per Divinam Ipsius potentiam.

[15] Apud Esaiam,

Dixit Jehovah ad Achasum, "Pete tibi signum a Jehovah..., in profundum dirige..., aut extolle sursum;.... dat Dominus.. vobis signum; Ecce Virgo concipiet et pariet filium, et vocabit nomen Ipsius Deus nobiscum" (7:11, 14):

quod haec dicta sint ad Achasum regem Jehudae, est quia rex Syriae et rex Israelis bellum gesserunt contra illum usque ad Hierosolymam, a quorum partibus etiam erat tribus Ephraimi, sed usque non valuerunt; ex causa quia rex Syriae ibi repraesentavit externum seu naturale eccleSiae, rex Israelis internum seu spirituale ejus, et Ephraim intellectuale ejus; ibi autem tria illa, nempe naturale, spirituale et intellectuale, perversa; quae doctrinam veri, quae per "regem Jehudae" et per "Hierosolymam" ¹⁰ significatur, impugnare voluerunt; quare non successit illis. Ut vero Achasus certus fieret de frustraneo conatus illorum, ei dicitur ut "signum peteret", hoc est, testificationem ut certus fieret; et data ei fuit optio, ut vel ex caelo vel ex inferno vellet habere; quod significatur per "In profundum dirige, vel tolle sursum"; nam rex erat malus. Sed quia non destruenda erat Hierosolyma, per quam significatur doctrina veri ex Verbo, a talibus ante adventum Domini, ideo ei datum est signum miraculosum testificans de ea re, nempe quod "Virgo concipiet et pariet Filium, cujus nomen erit Deus nobiscum." Quod postea destruetur ecclesia ea, sequitur in eo capite.

[16] Apud eundem,

"Hoc tibi signum a cum Jehovah, .... ecce retraham umbram graduum, quae descendit in gradibus Achasi pro sole, retrorsum decem gradus, ut retrocedat sol decem gradus in gradibus quos descenderat" (38:7, 8):

hoc signum datum est regi Hiskiae propter testificationem quod Dominus tutaretur eum et Hierosolymam a rege Assyriae, (ut dicitur versu 6 ibi, ) per quem "regem" significatum est rationale perversum destruens omnia ecclesiae; quare per hoc signum similiter repraesentata est nova ecclesia quae instauranda a Domino, sed hic quod tempus protraheretur ulterius quam dictum est Achaso mox supra: per "retractionem umbrae quae descendit in gradibus Achasi pro sole" significatur retractio temporis antequam id fiet; per "gradus Achasi" significatur tempus, hic usque ad Domini adventum; per "umbram" ibi significatur progressio ejus ab ortu ad occasum: per quod "retrorsum retraheretur decem gradus" significatur prolongatio temporis per plures adhuc annos, "decem" enim significant plura; per "solem", qui retrocedet, significatur adventus Domini. Sed hoc ulterius illustrandum est: adventus Domini fuit quando finis Ecclesiae Judaicae erat, hoc est, quando ibi non aliquod bonum et verum residuum esset: hoc intelligitur per "quando consummata est iniquitas", et quoque per "plenitudinem temporum" in qua Dominus venturus est: integrum tempus durationis Ecclesiae Judaicae repraesentatum est per "gradus Achasi", principium ejus per primum gradum ibi, qui est quando sol est in suo ortu, et finis ejus per ultimum gradum in occasu; inde patet quod per "retractionem umbrae" ab occasu versus ortum, intelligatur prolongatio illius temporis. Quod hoc fieret "in gradibus Achasi", erat quia Achasus rex erat malus, et profanavit sancta ecclesiae; quare si successores ejus similiter fecissent, finis illius ecclesiae brevi affuturus esset; at quia Hiskias rex probus erat, prolongatum est tempus, nam iniquitas gentis istius per id non tam cito perventura erat ad consummationem, hoc est, ad finem suum.

[17] Apud eundem,

Dicite ad Hiskiam regem, "Hoc tibi signum; comedere hoc anno sponte nascens, et anno secundo ultro crescens; at in anno tertio serite, metite et plantate vineas, et comedite fructum earum" (37:30):

hoc dictum est ad Hiskiam regem, cum Sancheribus rex Assyriae bellum ei intulit, ac fastuose locutus est de se, et contumeliose de Deo et de Israele; quare etiam percussi sunt in castris ejus ¹¹ centum et octoginta et quinque millia, et ipse a filiis ejus occisus est. Causa cur id factum est, erat, quia per "Assyriam" significatur rationale, et simile per "regem Assyriae", ac per "Judaeam" caeleste ecclesiae, et spirituale ecclesiae per "regem ejus"; at ibi per "regem Assyriae" rationale perversum, quod per ratiocinia falsa omnia caelestia et spiritualia ecclesiae, quae sunt bona et vera ejus, destruit: et quia per "Judaeam" et per "regem ejus" significatur caeleste et spirituale ecclesiae, quod erit a Domino cum venturus est in mundum, ideo talia dicuntur, per quae describitur regeneratio illorum qui ab illa ecclesia erunt: quare per signum quod "comederent primo anno sponte nascens", significatur bonum caeleste quod a Domino illis implantabitur; per "ultro crescens secundo anno", significatur verum illius boni quod inde erit: per "serere, metere, plantare vineas, et comedere fructum earum", significantur omnia bona et vera quae inde profluunt, per "serere et metere" significatur implantatio boni et receptio ejus; per "plantare vineas" implantatio veri et receptio ejus; et per "comedere fructum ¹² earum" fruitio bonorum et faustorum ex illis, quae homini regenerato: haec vocantur "signum" quia sunt testificationes de ecclesia caelesti apud illos qui per "Jehudam" in sensu spirituali intelliguntur, quorum regeneratio fit a Domino per implantationem boni caelestis, dein per implantationem boni spiritualis quod in sua essentia est verum boni caelestis, et demum per multiplicationem et fructificationem in naturali homine.

[18] Apud eundem,

"Sic dixit Jehovah, Sanctus Israelis et Formator ejus; Signa petierunt Me super filiis meis, et super opere manuum mearum praecipiunt Mihi; .... Ego excitavi Ipsum in justitia, et omnes vias Ejus rectificabo: Ipse aedificabit urbem meam, et captivitatem meam dimittet, non pretio neque munere" (45:11, 13):

agitur etiam ibi de adventu Domini, et de instauratione ecclesiae ab Ipso; Dominus intelligitur per "Jehovam, Sanctum Israelis et Formatorem ejus"; qui "Sanctus Israelis" dicitur ex Divino Vero, et "Formator ejus" ex instauratione ecclesiae per illud, et "Israel" est ecclesia; ideo per "filios Ipsius", super quibus signa petierunt, intelliguntur illi qui in veris sunt a Domino; et per "opus manuum Ipsius" intelligitur formatio illorum, et ecclesiae instauratio apud illos: "Excitavi Ipsum in justitia, et omnes vias Ejus rectificabo", significat quod Ipsi Divinum Bonum et Divinum Verum, "justitia" enim in Verbo dicitur de bono, et "viae" significant vera ducentia, hic Divina vera quia de Domino: "Ipse aedificabit urbem meam, et captivitatem meam dimittet", significat quod doctrinam veri restituet, et quod illos qui in falsis ex ignorantia sunt liberabit, "urbs" enim significat doctrinam veri, et "captivitas" falsa ignorantiae, in quibus fuerunt gentes, et per illa in captivitate spirituali: "non pretio neque munere" significat gratis ex Amore Divino.

[19] Apud eundem,

"Nuntient vobis quae contingent, priora.. illa indicate, ut ponamus cor nostrum, et sciamus posteritatem eorum, aut ventura audire facite nos; indicate signum in futurum, ut sciamus quod dii vos" (41:22, 23):

quod anteacta et futura dicere sit solius Domini, et non alicujus hominis aut alicujus spiritus, exprimitur per "indicare signum in futurum, ut sciamus quod dii sitis"; hoc concludit illa quae praecedunt, quare "indicare signum" est testificari persuadendo ut credatur.

[20] Apud Ezechielem,

"Accipe tibi sartaginem ferri, et da eam parietem ferri inter te et inter urbem, et dispones facies tuas contra illam, ut sit in obsidionem, et angustes eam; signum hoc domui Israelis" (4:3);

haec et reliqua in hoc capite sunt repraesentativa status ecclesiae apud gentem Judaicam, significantia quod illis non aliud verum esset quam falsificatum et adulteratum, quod in se est falsum; tale verum significatur per "sartaginem ferri", quam daret parietem inter se et inter urbem; et quia hoc sicut ferrum est durum, secludens et non admittens aliquod verum genuinum, dicitur "ut sit in obsidionem, et angustes eam": quod hoc signum testetur de ecclesia quod talis sit, significatur per "Signum hoc domui Israelis"; "signum" est testificatio, et "domus Israelis" est ecclesia.

[21] Apud Davidem,

"Omnia perdidit hostis in sanctuario, rugierunt hostes.. in festi tui medio; posuerunt signa sua signa. .... Signa nostra non videmus, non amplius propheta" (Psalmuss 74:3, 4, 9):

"Omnia perdidit hostis in sanctuario" significat quod malum destruxerit sancta ecclesiae; "rugierunt hostes in festi tui medio" significat quod falsa destruxerint omnia cultus; "posuerunt signa sua signa" significat quod testificati sint et persuaserint per omnia; "signa nostra non videmus" significat quod nullae testificationes veri acceptentur in ecclesia; "non amplius propheta" significat quod nulla sit doctrina veri.

[22] Apud eundem,

Jehovah, "fac mecum signum in bonum, ut videant osores mei et pudefiant, quod Tu, Jehovah, adjuveris me, et consolatus sis me" (Psalmuss 86:17):

"facere signum in bonum" significat testificationem quod Jehovah adjuvet illum et consoletur illum, ut sequitur, hoc enim est bonum, in quod Jehovah faceret signum; quia signum est testificatio de eo, ideo dicitur, "ut videant osores mei et pudefiant."

[23] Apud eundem,

Deus "qui firmat montes virtute sua, accinctus est potentia, qui cessare facit tumultum marium, tumultum fluctuum ejus, et strepitum populorum, ut timeant habitatores finium ex signis tuis" (Psalmuss 65:7, 8 [, 96-8]):

ita describitur Divina potentia Domini per testificantia ut credant; sed testificantia, quae sunt signa, non sunt quod "firmet montes", "cessare faciat tumultum marium et fluctuum, ac strepitum populorum", haec enim non talia signa sunt ut persuadeant illis qui omnia Naturae adscribunt: sed ea sunt signa testificantia Divinam potentiam Domini, quae in sensu spirituali, in quo agitur de caelo et ecclesia, intelliguntur; in eo enim sensu per "montes", quos virtute firmat, intelliguntur caeli superiores, quia angeli illorum caelorum super montibus habitant; et in sensu abstracto intelligitur amor in Dominum et charitas erga proximum; haec sunt quae Dominus, accinctus potentia, "virtute sua firmat", hoc est, facit ut in aeternum subsistant; quod "montes" talia significent, videatur supra (n. 405): per "tumultum marium" et "tumultum fluctuum" intelliguntur disceptationes et ratiocinationes illorum qui infra caelos sunt, ac naturales et sensuales; quod "maria" significent illa quae naturalis hominis sunt, ita naturales, et inde tumultus et fluctus eorum disceptationes et ratiocinationes, videatur etiam supra (n. 342): per "strepitum populorum" intelliguntur contradictiones a falsis, per "populos" enim Significantur illi qui in veris sunt, ac in oppoSito sensu, qui in falsis (videatur supra, n. 175, 331, 625): "ut timeant habitatores finium a signis tuis" significat sanctum cultum ex fide de Divina potentia apud illos qui in ultimis caeli et ecclesiae sunt; quod "timere" sit colere Dominum ex charitate et fide, supra (n. 696); et quod "habitatores finium" sint qui in ultimis caeli et ecclesiae sunt, et ibi in fide charitatis, constat ex eo, quod "fines" sint ultima caeli et ecclesiae. Ex his patet quod "signa" hic significent testificationes de Divina Domini potentia.

[24] Apud Jeremiam,

"Hoc vobis signum, quod visitaturus Ego super vos in loco hoc, ut sciatis quod consistent Verba mea super Vobis in malum; .... ecce Ego dans regem Aegypti in manum hostium ejus, et in manum quaerentium animam ejus" (44:29, 30):

agitur ibi de illis ab ecclesia qui naturales facti sunt, qui intelliguntur per eos "qui peregrinati sunt in Aegypto, et inde redierunt"; quod illi destruendi sint per mala et falsa, intelligitur per quod "daturus sit regem Aegypti in manum hostium ejus, et in manum quaerentium animam ejus": "hostes" ibi sunt qui in malis, et "quaerentes animam" qui in falsis, ita abstracte mala et falsa; (quod "Aegyptus" sit naturalis homo, videatur supra, n. 654): hoc dicitur "signum", quia est testificatio quod ita fiet; quare etiam dicitur, "ut sciatis quod consistent verba mea super vobis in malum."

[25] Quod signum sit testificatio de certitudine, constat etiam ex sequentibus locis:

- Apud Esaiam,

"Dixit Hiskias, Quodnam signum, quod ascensurus sim in domum Jehovae?" (38:22);

in Libro Judicum,

Guideon dixit ad Angelum Jehovae, "Facias mihi signum, quod tu sis qui loquitur ad me"; .... quod erat, cum attingeret baculo carnem et azyma, quae obtulit Guideon, quod ascenderet ignis e petra, et comederet illa (6:17, 21);

in Libro Primo Samuelis,

"Hoc ubi signum, quod veniet super duos filios tuos, .... uno die morientur ambo" (2:34 ¹³ );

in eodem Libro,

"Si dixerint" Philisthaei, "Ascendite ad nos, tunc ascendemus, quia dedit Jehovah, illos in manum nostram; hoc nobis signum" (14:10).

Similia paene significantur per

"Signa Foederis" (Genesis 9:13; 17:11; Ezechiel 20:12, 20: et alibi);

nempe testificationes de conjunctione.

[26] Testificationes etiam significantur per "signa", quae apparuerunt sicut miracula, facta a malis, in sequentibus locis:

- Apud Esaiam,

Jehovah "irrita reddit signa mendacium, divinatores insanos reddit, rejiciens sapientes retro, et scientiam eorum stultam facit" (44:25);

apud Jeremiam,

"Dixit Jehovah, Viam gentium ne discite, et a signis caelorum ne consternemini, nam consternantur gentes ab illis; statuta gentium vanitas illa" (10:2, 3);

in Apocalypsi,

Bestia ascendens e terra fecit "signa magna, ut etiam ignem faciat descendere e caelo in terram coram hominibus, et ¹⁴ seducat ¹⁵ adorantes super terra, propter signa, quae data sunt illi ad faciendum" (13:13, 14);

alibi,

"Sunt spiritus daemonum facientes signa ad exeundum ad reges terrae, ad congregandos illos in bellum diei illius magni" (16:14);

et alibi,

"Comprehensa est bestia, et cum ea pseudopropheta, qui fecit signa coram illa, per quae seduxit eos, qui acceperunt characterem bestiae" (19:20).

Quid autem intelligitur per "signa super manu" et "in fronte", videatur supra (n. 427). "Signa" autem quae posita fuerunt super montibus, ad congregandum populum ad bellum, ad proelium, et sic porro, significabant indicationes ad faciendum mandata:

- Ut apud Esaiam,

"Fiet in die illo radicem Jischaji, quae stans in signum populorum, gentes quaerent, et erit quies ejus gloria. .... Cum tollet signum gentibus, et congregabit expulsos Israelis, et dispersa Jehudae a quatuor alis terrae" (11:10-12);

apud Jeremiam,

"Constitue tibi signa, pone tibi columnas, appone cor tuum ad semitam, Viam eas" (31:21);

apud eundem,

"Annuntiate inter gentes, et audiri facite, ac tollite signum, .... capta est Babel" (50:2);

apud eundem,

"Contra muros Babelis tollite signum, tenete custodiam, constituite custodes; .... tollite signum in terra, clangite buccina inter gentes" (51:12, 27);

et alibi, imprimis in historicis Verbi. Ex his et illis quae ex Verbo adducta sunt, constare potest quod per "signum magnum visum in caelo" significetur Divina manifestatio et testificatio (ut quoque in versu tertio hujus capitis, et deinde cap. 15:1).

Poznámky pod čarou:

342. [Vers. 13.] "Et omne creatum quod est in caelo et in terra et sub terra, et in mari quae sunt, et quae in illis omnia, audivi dicentes." - Quod significet agnitionem et inde glorificationem Domini ab angelis qui in infimis caeli, constat ex significatione "omnis creati", quod sint omnes qui sunt reformati; quod "creari significet reformari et regenerari, videatur supra (n. 294 [a, b]); inde "creatum" significat quod reformatum et regeneratum est; sed respective ad angelos, de quibus haec dicuntur, significat illos qui in mundo reformati sunt, hoc est, e novo creati, omnes enim illi in caelo sunt. Simile quod hic per "creatum" intelligitur per "creaturam" apud Marcum,

Jesus dixit discipulis, "Euntes in mundum universum praedicate Evangelium omni creaturae" (16:15);

per "omnem creaturam" ibi intelliguntur omnes qui recipiunt Evangelium, et per id reformari possunt; reliqui non intelliguntur per "creaturas "quia non recipiunt, sed audiunt et rejiciunt.

[2] Ex his constare potest quale est Verbum in sensu litterae, quod nempe dicatur "creatura", et quod dicatur "omne creatum quod in caelo et in terra et sub terra, et quae in mari sunt, et quae in illis omnia": qui non scit quod sensus litterae sit ex talibus quae apparent coram oculis, et quod per illa intelligantur spiritualia, facile potest perduci ad credendum quod per "omne creatum quod est in caelo et in terra et sub terra, et in mari quae sunt, et quae in illis omnia", intelligantur aves quae in caelo volant, bestiae quae super terra gradiuntur, et pisces qui in mari sunt; et hoc eo magis quia in variis locis alibi in Verbo similia dicuntur de "avibus caeli", "bestiis terrae", tum etiam de "balaenis" et "piscibus" (Ut Ezechiel 39:17; Psalmuss 148:7; Hiob 12:7, 8; Apocalypsis 19:17; et alibi): sed usque illi quorum mens aliquantum elevari potest supra sensum litterae, interiori visu illico percipiunt quod per illa intelligantur angeli et spiritus qui in caelo et sub caelo sunt, et quod illi sint qui auditi Johanni cum in spiritu fuit: nam legitur, "Audivi dicentes, Sedenti super throno et Agno benedictio et honor et gloria et robur in saecula saeculorum"; ex quibus constare potest quod sint angeli in infimis caeli qui per "omne creatum in illis" intelliguntur: hoc sequitur etiam ex eo, quod in versibus qui praecedunt actum sit de angelis superiorum caelorum et de angelis inferiorum caelorum, quod illi agnoverint et glorificaverint Dominum (videatur supra, n. 322 et 335 ¹ ).

[3] Nunc dicetur quinam per illos "in caelo", quinam per illos "in terra et sub terra", et quinam per illos "in mari " intelliguntur: per omnes illos intelliguntur qui in ultimis caeli sunt, superiores ibi per illos qui "in caelo", inferiores ibi qui "in terra et sub terra", et infimi ibi qui "in mari." Sunt tres caeli, et quodlibet caelum distinctum est in tres gradus; similiter angeli qui in illis; quapropter in quovis caelo sunt superiores, medii et inferiores. Hi tres gradus caeli ultimi intelliguntur per illos qui "in caelo", qui "in terra", et qui "in mari." (De qua distinctione caelorum et cujusvis caeli, videatur in Arcanis Caelestibus, n. 4938, 4939, 9992, 10005, 10017, 10068; et de ultimo gradu, n. 3293, 3294, 3793, 4570, 5118, 5126, 5497, 5649, 9216: et in opere De Caelo et Inferno 29-40.)

Sciendum est quod in mundo spirituali, ubi sunt spiritus et angeli, similis facies sit omnium qualis est in mundo naturali ubi sunt homines; quod nempe ibi sint montes, sint colles, sint terrae, et maria (videatur supra, n. 304 [a]): super montibus habitant angeli qui in tertio seu intimo caelo, super collibus ibi qui in secundo seu medio caelo, et super terra ac sub terra et in maribus illi qui in primo seu ultimo caelo. Sed maria in quibus infimi hujus caeli habitant, non sunt sicut maria in quibus habitant mali; differunt undis: undae marium in quibus sunt probi qui in infimo caelo, sunt tenues et purae; sed undae marium in quibus sunt mali, sunt crassae et impurae, ita prorsus alia maria.

[4] Datum mihi aliquoties videre illa maria, et quoque loqui cum illis qui in illis sunt, et compertum est quod essent ibi qui mere sensuales fuerunt in mundo, sed usque probi; et quia sensuales erant, non potuerunt intelligere quid esset spirituale, sed solum quid naturale, nec percipere Verbum et doctrinam ecclesiae ex Verbo, nisi quam sensualiter. Omnes illi apparent sicut in mari; verum illi qui ibi sunt non sibi videntur in mari esse, sed sicut in simili atmosphaera in quali dum vixerunt in mundo: quod in mari sint, apparet solum coram illis qui supra sunt. Hodie est ibi ingens numerus, ex causa quia tam multi hodie sunt sensuales. Ultima haec pars caeli correspondet plantis pedum. Ex hoc est quod toties in Verbo nominentur "maria", et quoque ibi "pisces"; et per "maria" ibi significantur communia veri, quae sunt naturalis hominis, ac per "pisces" scientifica sensualia, quae sunt infima naturalis hominis; proinde significantur illi qui tales sunt, seu qui in illis sunt. (Quid sensualia et quid sensuales, et quod sint tam boni quam mali, videatur in Doctrina Novae Hierosolymae, n. 50.) Ex his nunc sciri potest quid intelligitur per "omne creatum, quod est in caelo, et in terra et sub terra, et in mari quae sunt, et in illis omnia."

[5] Similia per "maria" et per illa quae ibi, quae vocantur "pisces" et "balaenae", significantur in sequentibus his locis:

Apud Davidem,

"Laudent" Jehovam "caelum et terra, maria et omne repens in illis; quia Deus salvabit Zionem, et aedificabit urbes Jehudae" (Psalmuss 69:35, 36 [B.A. 34, 35]):

dicitur etiam "omne repens" in illis, ac intelliguntur qui sensuales sunt; per "Zionem" quem Deus salvabit, et per "urbes Jehudae" quas aedificabit, intelligitur ecclesia caelestis et doctrina ejus, per "Zionem" ecclesia illa, et per "urbes" doctrina. Similia per haec apud Davidem,

"Laudate Jehovam e terra, balaenae et omnes abyssi" (Psalmuss 148:7);

iidem intelliguntur per "balaenas." Inde etiam est quod Aegyptus dicatur "balaena" (Ezechiel 29:3): per "Aegyptum" enim significatur scientificum quod in naturali homine, et per "balaenam" scientificum in communi.

[6] Similia etiam per illa significantur alibi apud eundem,

"Dominari fecisti Eum super opera manuum tuarum, omnia posuisti sub pedes Ejus, gregem et armenta omnia, etiamque bestias agri, avem caeli, et pisces maris" (Psalmuss 8:7-9 [B.A. 6-8]):

agitur ibi de Domino, ac de Ipsius Divina potestate super caelum et terram; et per "gregem et armenta, bestias agri, avem caeli, et pisces maris", intelliguntur homines, spiritus et angeli ² quoad spiritualia et naturalia eorum; ac per "pisces maris" illi qui in ultimis caeli, ut supra.

Apud Hiobum,

"Quaere, quaeso, bestias et docebunt te; aut aves caeli et annuntiabunt tibi; aut virgultum terrae et docebit te; et narrabunt tibi pisces maris: quis non novit ex his omnibus, quod manus Jehovae faciat illud?" (12:7-10.)

[7] Apud Ezechielem,

Angelus "reduxit me ad ostium Domus, ubi ecce aquae exibant de sub limine Domus versus orientem:.... tum dixit ad me, Aquae hae exeuntes ad terminum orientalem, et descendunt in planitiem, ac veniunt versus mare; in mare emissae ut sanentur aquae: unde fit, omnis anima vivens quae reptat, quocunque veniunt fluvii, vivet; unde fit piscis multus valde, quia veniunt eo aquae hae, et sanantur, ut vivat omne quo venerit fluvius:.... juxta speciem erit piscis, sicut piscis maris magni, multus valde. Caenosa ejus et paludes ejus non sanantur, in salem abeunt" (47 [1,] 8-11):

per "aquas exeuntes de sub limine Domus versus orientem", significantur vera ex origine caelesti: "aquae" sunt vera, "oriens" est bonum amoris caelestis, et "Domus" est caelum et ecclesia: "planities" in quam descendunt aquae, et "mare" in quod veniunt, significant ultima caeli et ecclesiae, proinde illos qui in ultimis sunt (de quibus supra), nempe qui in solis cognitionibus veri ex sensu ultimo Verbi, et illas naturaliter ac sensualiter capiunt; hi, cum simplices boni sunt, recipiunt influxum e caelis superioribus, unde est quod etiam recipiant spirituale in suis cognitionibus, et inde vitam aliquam spiritualem; hoc intelligitur per quod "aquae in mare emissae ut sanentur aquae, unde fit omnis anima vivens quae reptat, quocunque veniunt fluvii, vivet"; tum per haec "unde fit piscis multus valde, quia veniunt eo aquae hae, et sanantur": at illi qui tales sunt, et non boni, intelliguntur per haec, "Caenosa ejus et paludes ejus, quae non sanantur, in salem abeunt"; "in salem abire" significat non recipere vitam spiritualem, sed manere in vita mere naturali, quae separata a vita spirituali est conspurcata falsis et malis, quae sunt "caenosa" et "paludes."

[8] Similia per "mare" et "pisces maris" significantur apud Esaiam,

"En per increpationem meam exsicco mare; pono fluvios in desertum, putrescet piscis eorum eo quod non sit aqua, et morietur siti" (50:2 ³ ):

per "increpationem" significatur desolatio omnis veri; per "mare" significatur ubi verum in suo ultimo est; per "aquam" significatur verum ex origine Spirituali; per "mori siti" significatur desolatio ob defectum illius veri; per "pisces marium" significantur qui in ultimis veri sunt, quibus non aliqua vita ex origine spirituali.

[9] Similia per "pisces marium" significantur apud Ezechielem,

"In zelo meo, in igne indignationis meae loquar, .... ut contremiscant coram Me pisces maris, et avis caelorum, et bestia agri, et omne reptile repens super terra" (38:19, 20):

apud Hoscheam,

"Latrocinantur, et sanguines attingunt; propterea lugebit terra, et contabescet omnis habitans in ea, quoad bestiam agri, et quoad avem caelorum, etiamque pisces maris colligentur" (4:2, 3):

et apud Zephaniam,

"Consumendo consumam omnia desuper faciebus terrae, .... consumam hominem et bestiam, consumam avem caelorum, et pisces maris" (1:2, 3);

per "hominem et bestiam", cum una dicuntur, significantur affectiones boni interiores et exteriores (videatur n. ⁴ AC 7424, 7523, 7872); et per "aves caelorum et pisces maris" significantur affectiones veri et cogitationes spirituales et naturales, sed in allatis locis quod periturae sint.

[10] Quod "mare" et "pisces" talia significent est ex apparentia in spirituali mundo: omnes societates quae ibi sunt, apparent circumdatae atmosphaera correspondente affectionibus et cogitationibus eorum; illae quae in tertio caelo sunt, apparent in atmosphaera pura sicut aetherea; illae quae in secundo caelo sunt, apparent in atmosphaera minus pura, qualis aerea; societates autem quae in ultimo caeli sunt apparent circumdatae atmosphaera sicut aquea: at illi qui in infernis sunt, apparent circumdati crassis et impuris atmosphaeris, quidam sicut in nigris aquis, et alii aliter: sunt affectiones et inde cogitationes quae producunt illa circum eos; ab omnibus enim exhalantur sphaerae, et hae sphaerae vertuntur in tales apparentias. (De sphaeris illis videatur in Arcanis Caelestibus, n. 2489, 4464, 5179, 7454, 8630.) Quod autem illi qui in spirituali affectione et inde cogitatione sunt, significentur per" aves caeli", et illi qui in naturali affectione et inde cogitatione per "pisces", est quoque ex apparentia in mundo spirituali: apparent enim ibi tam aves quam pisces, supra terras aves, et in maribus pisces; sunt affectiones et inde cogitationes eorum qui ibi sunt quae ita apparent; hoc sciunt omnes qui in illo mundo sunt; et quoque tam aves quam pisces a me visi sunt pluries; illa apparentia est ex correspondentia. Ex his constare potest unde est quod "maria" significent communia veri, ac "balaenae", et "pisces" illorum affectiones et cogitationes qui in communibus veri sunt.

(Quod "maria" significent communia veri, ostensum videatur supra, n. 275.)

[11] Quales illi sunt qui in aquea illa atmosphaera quae intelligitur per "maria", in mundo spirituali habitant, velim unico exemplo illustrare: illi dum legunt haec apud Davidem,

"Omne quod vult Jehovah, facit in caelo et terra, in maribus et omnibus abyssis" (Psalmuss 135:6),

non aliter sciunt quam quod per "caelum" intelligatur caelum aspectabile coram oculis, et per "terram" terra habitabilis, et per "maria" et "abyssos" maria et abyssi, ita quod Jehovah faciat in illis quicquid vult; et non adduci possunt ad credendum quod per "caelum" intelligatur caelum angelicum, per "terram" ibi illi qui infra sunt, et per "maria" et per "abyssos" illi qui ibi in ultimis sunt; haec quia spiritualia sunt, et supra sensum litterae, non volunt et aegre possunt percipere, ex causa quia omnia vident naturaliter et sensualiter.

[12] Inde quoque est quod per haec verba in Apocalypsi,

"Vidi caelum novum et terram novam, nam primum caelum et prima terra abiit" (21:1),

hactenus intellectum fuerit quod caelum aspectabile et terra habitabilis peritura sint, ac novum caelum et nova terra exstitura: quod per "caelum" ibi intelligatur caelum ubi angeli, ac per "terram " ibi intelligatur ecclesia ubi homines, quod nova futura sint, non [percipere] volunt et inde non intelligunt illi qui mere naturaliter et sensualiter cogitant; non enim patiuntur ut mens eorum e luce naturali in lucem spiritualem elevetur; hoc enim aegrum illis est, usque adeo ut vix sustineant quod aliud intelligatur quam quod littera in suo sensu dictat, et naturalis homo capit. Non sunt dissimiles illis avibus quae in obscuris vident et cantant, et ad lucem diei nictant oculis et parum vident: boni ex iis sunt illis similes, et quoque piscibus volantibus; at mali illius generis sunt similes noctuis et bubonibus, quae prorsus fugiunt lucem diei, et sunt similes piscibus qui non elevari possunt in aerem quin exanimentur. Causa est, quod apud bonos illius generis internus spiritualis homo aliquantisper recipiat influxum spiritualem e caelo, et inde aliquam perceptionem quod ita sit, tametsi non vident; apud malos autem illius generis internus spiritualis homo prorsus, occlusus est: est enim cuivis homo internus et externus, seu spiritualis et naturalis; internus seu spiritualis homo videt ex luce caeli, at externus seu naturalis homo videt ex luce mundi.

Poznámky pod čarou: