278. (Vers. 7) "Et Animal primum simile leoni." - Quod significet apparentiam in ultimis quoad potentiam et effectum Divini Veri procedentis a Domino, constat ex significatione "leonis", quod sit Divinum Verum procedens a Domino quoad potentiam et effectum (de qua sequitur); quod sit apparentia in ultimis, est quia cherubi visi sunt sicut Animalia, et primum hoc simile leoni; in ultimis dicitur, quia apparentia illa erat coram Johanne cum in spiritu erat, et is vidit omnia in ultimis, ubi Divina caelestia et spiritualia repraesentantur vario modo, nunc per hortos et paradisos, nunc per palatia et templa, nunc per fluvios et aquas, nunc per animalia varii generis, ut per leones, camelos, equos, boves, juvencos, oves, agnos, columbas, aquilas, et per plura. Similia visa sunt prophetis per quos Verbum conscriptum est, ob causam ut Verbum in suis ultimis, , quae sunt quae continentur in sensu litterae ejus, ex talibus quae sunt in mundo, quae repraesentationes et correspondentiae caelestium et spiritualium essent, consisteret, et sic serviret sensui spirituali pro basi et fundamento. Ob illam causam etiam cherubi (per quos significatur custodia et providentia Domini ne caeli superiores adeantur nisi quam a bono amoris et charitatis) visi sunt Johanni, et quoque Ezechieli, quoad facies ut Animalia.

(b.) Quoniam Dominus est qui custodit et providet, et hoc per Divinum Verum et per Divinum Bonum, ita per Divinam suam sapientiam et intelligentiam, ideo visa sunt quatuor Animalia, quae erant similia leoni, vitulo, homini, et aquilae; sic enim per leonem repraesentatum est Divinum Verum quoad potentiam, per vitulum Divinum Bonum quoad tutelam, per hominem Divina sapientia, et per aquilam Divina intelligentia: Divina Domini providentia quoad custodiam caelorum superiorum, ne adeantur nisi a bono amoris et charitatis, includit illa quatuor.

[2] Quod "leo" significet Divinum Verum procedens a Domino quoad potentiam, constat a locis in Verbo ubi nominatur, ut ex sequentibus:

- Apud Mosen,

"Catulus leonis Jehudah; a praeda ascendisti, fili mi; curvavit se, cubuit.... sicut leo Vetus; quis excitabit eum?" (Genesis 49:9);

per "Jehudam" hic significatur caeleste regnum Domini, ubi omnes sunt in potentia a Domino per Divinum Verum; potentia illa intelligitur per "catulum leonis" et per "veterem leonem"; per "praedam" ex qua ascendit, significatur dissipatio falsorum et malorum; per "curvare se" significatur in potentiam se mittere; per "cubare" significatur quod in securo sit ab omni falso et malo, quare dicitur, "Quis excitabit eum?" (Quod per "Jehudam "in verbo significetur regnum caeleste Domini, videatur n. 3654, 3881, 5603, 5782, 6363:

quod per "praedam", ubi de illo regno ac de Domino, significetur dissipatio falsorum et malorum, ac ereptio et liberatio ab inferno, n. 6368, 6442; quod per "curvare se", cum de leone, significetur mittere se in potentiam, n. 6369; quod per "cubare" significetur status securitatis et tranquillitatis, n. 3696.)

[3] Apud eundem,

"Hoc tempore dicetur Jacobo et Israeli, Quid fecerit Deus? En populus sicut vetus leo surgit, et sicut leo juvenis effert se; non requiescet donec comederit rapinam" (Numeri 23:23, 24);

et apud eundem,

"Incurvat se, cubat.... sicut leo Vetus, quis excitabit eum? Benedicentes tibi benedictus, maledicentes tibi maledictus" (Numeri 24:9);

hic de "Jacobo et Israele", per quos significatur regnum spirituale Domini; potentia illorum describitur per "leonem veterem" et "juvenem", qui surgit, effert se, et incurvat se; dissipatio falsorum et malorum significatur per "comedere rapinam"; et status securitatis et tranquillitatis per "cubare, quis excitabit eum?" (Quod per "Jacobum et Israelem" in Verbo intelligatur regnum spirituale Domini, videatur n. 4286, 4570, 5973, ¹ 6426, 8805, 9340. Quid regnum caeleste Domini, et quid regnum spirituale Ipsius, videatur in opere De Caelo et Inferno 20-28.) Quod "incurvare se" sit in potentiam se mittere, quod "praeda" et "rapina" sit dissipatio falsorum et malorum, et quod "cubare" sit status securitatis et tranquillitatis, cum illa de leone, videatur mox supra.

[4] Apud Nahum,

"Ubi est habitaculum leonum, et pascuum leonum juvenum? ubi ambulavit leo, vetus leo, catulus leonis, nec terrens?" (2:12 [B.A. 11);)

per "leones" etiam hic significantur qui in potentia sunt per Divinum Verum; per "habitaculum" eorum significatur ubi tales in ecclesia; per "pascuum" eorum significantur cognitiones veri et boni; per "ambulavit nec terrens" significatur status securitatis eorum a falsis et malis.

[5] Apud Micham,

"Erunt reliquiae Jacobi in medio populorum multorum, sicut ros a cum Jehovah, sicut guttae super herba, .... sicut leo inter bestias silvae, sicut leo juvenis inter greges ovium, qui si transiverit, conculcabit et disperget, ut non eripiens; exaltabitur manus tua super hostes tuos, et omnes inimici tui exscindentur" ([B.A. 7-9]);

per "reliquias Jacobi" significantur vera et bona ecclesiae; per "rorem a Jehovah" significatur verum spirituale; per "guttam super herba", verum naturale; per "leonem inter bestias silvae" et per "leonem juvenem inter greges ovium", ac per "conculcare et dispergere ut non eripiens", significatur potentia super mala et falsa; quia haec significantur, ideo dicitur, "Exaltabitur manus tua super hostes tuos et omnes inimici tui exscindentur", per "hostes" enim significantur mala, et per "inimicos" falsa (videatur n. 2851, 8289, 9314, 10481).

[6] Apud Esaiam,

"Dixit Dominus, Abi constitue speculatorem, qui spectet et nuntiet: et vidit currum, par equitum, currum asini, currum cameli, et auscultavit auscultationem:.... clamavit leo super specula; Domine, ego stans jugiter interdiu, et super custodia mea ego constitutus omnibus noctibus;.... cecidit, cecidit, Babel" (21:6-9);

agitur ibi de adventu Domini, et de nova ecclesia tunc; per "leonem super specula", significatur custodia et providentia Domini; quare dicitur, "Ego stans jugiter interdiu, et super custodia mea ego constitutus omnibus noctibus"; per "currum" et per "par equitum", significatur doctrina veri ex Verbo; et per "auscultare auscultationem" vita secundum illam.

(Quod "currus" significet doctrinam veri, videatur n. 2761, 2762, 5321, 8029, 8215; quod "eques" significet Verbum quoad intellectum, n. 2761, 6401, 6534, 7024, 8146, 8148.)

[7] Apud eundem,

"Quemadmodum rugit leo et juvenis leo super rapina sua, ² cum occurrit contra illum plenitudo pastorum, sic descendet Jehovah ad militandum super monte Zionis et super colle ejus" (31:4);

hic Jehovah comparatur "leoni rugienti", quia per "leonem" significatur potentia educendi ab inferno seu a malis, et per "rugire" defensio contra mala et falsa; quare dicitur, "Sic descendet Jehovah Zebaoth ad militandum super monte Zionis et super colle ejus"; "mons Zionis et collis ejus" est ecclesia caelestis et ecclesia spiritualis; "rapina" super qua rugit leo et juvenis leo, significat liberationem a malis quae ab inferno.

[8] Simile per "rugire", cum de leone, significatur apud Hoscheam,

"Non revertar ad perdendum Ephraimum, .... post Jehovam ibunt, sicut leo rugit" (11 [9,] 10):

apud Amos,

"Leo rugiit, quis non timeat? Dominus Jehovih locutus est, quis non prophetet?" (3:8):

in Apocalypsi,

"Angelus clamavit voce magna, et sicut leo ³ rugit" (10:3):

et apud Davidem,

"Leones rugientes ad praedam, et ad quaerendum a Deo cibum suum; oritur sol, colliguntur, et in habitaculis suis recubant" (Psalmuss 104:21, 22);

describitur per haec apud Davidem status angelorum caeli, quando non in statu intensi amoris et inde sapientiae sunt, et quando in illo redeunt; prior status describitur per "Leones rugientes ad praedam et ad quaerendum a Deo cibum"; posterior status per "Oritur sol, colliguntur, et in habitaculis suis recubant"; per "leones" intelliguntur angeli caeli, per "rugire" desiderium, per "praedam" et "cibum" bonum quod est amoris et verum quod est sapientiae, per "oriri solem" Dominus quoad amorem et inde sapientiam, per "colligi" redire in statum caelestem, et per "recubare in habitaculis suis" status tranquillitatis et pacis. (De binis illis statibus angelorum caeli, videatur in opere De Caelo et Inferno 154-161.)

[9] Quia Jehovah comparatur leoni ex Divino Vero quoad potentiam, ideo Dominus vocatur "Leo" in Apocalypsi,

"Ecce vicit Leo, qui est ex tribu Jehudae, Radix Davidis" (5:5):

et quia omnis potentia est ex Domino per Divinum Verum, ideo hoc quoque significatur per "leonem", ut apud Mosen,

"Gadi dixit, Benedictus qui latitudinem dedit Gadi; sicut leo habitat, rapit brachium, etiam verticem" (Deuteronomius 33:20);

per "Gadem" significatur in supremo sensu omnipotentia, et inde in sensu repraesentativo potentia quae est veri (videatur 3934, 3935); inde dicitur, "Benedictus qui latitudinem dedit Gadi", per "latitudinem" enim significatur verum (n. 1613, 3433, 3434, 4482, 9487, 10179; quod omnis potentia sit ex Divino Vero, videatur in opere De Caelo et Inferno, in articulo De Potentia Angelorum Caeli, n. 228-233).

[10] Quoniam per "leonem" significatur potentia, ideo in lamentatione Davidis super Saule et Jonathane, dicitur,

"Saul et Jonathan amabiles prae aquilis veloces fuerunt, prae leonibus validi" (2 Samuelis 1:23);

per "Saulem" ibi ut regem et per "Jonathanem" ut filium regis intelligitur verum tutans ecclesiam, nam agitur ibi de doctrina veri et boni, inscripsit enim lamentationem illam "Ad docendum filios Jehudae arcum" (vers. 18 ibi); per "arcum" significatur illa doctrina (videatur n. 2686, 2709, 6422 ⁴ ).

[11] Quoniam per reges Jehudae et Israelis repraesentabatur Dominus quoad Divinum Verum, et per thronum repraesentabatur judicium quod fit ex Divino Vero, ac per leones repraesentabatur potentia, custodia et tutela contra falsa et mala, ideo juxta duas manus throni a Salamone aedificati erant duo leones, et duodecim leones super sex gradibus hinc inde ( ⁵ 1 Reg. 10:18-20). Ex his constare potest quid per "leones", cum de Domino, caelo et ecclesia agitur in Verbo, significatur. Per "leones" etiam in Verbo significatur potentia falsi ex malo, per quod destruitur et vastatur ecclesia:

- Ut apud Jeremiam,

"Contra ⁶ eum rugiunt leones juvenes, edunt vocem suam, redigunt terram in vastitatem" (2:25):

et apud Esaiam,

Gens "cujus tela acuta, et omnes arcus ejus tensi, ungulae equorum ejus sicut rupes reputantur;.... rugitus illi sicut leonis, rugit sicut leo juvenis, et fremit et apprehendit praedam" (5:28, 29).

Praeter multis aliis in locis (Ut Esaias 11:6; 35:9; Jeremias 4:7; 5:6; ⁷ 12:8; cap. 50:17; 51:38; Ezechiel 19:3, 5, 6; Hoschea 13:7, 8; Joel 1:6, 7; Psalmuss 17:12; Psalmuss 22:14 [B.A. 13); Psalmuss 57:5 [B.A. 4); Psalm. 58:7 ⁸ [B.A. 6); Psalmuss 91:13).

Poznámky pod čarou:

5354. ‘Et nomen secundi vocavit Ephraim’: quod significet novum intellectuale in naturali, et quale ejus, constat a significatione ‘nominis’ et ‘vocare nomen’ quod sit quale, de qua n. 144, 145, 1754, 1896, 2009, 2724, 3006, 3421; et ex repraesentatione ‘Ephraim’ quod sit intellectuale ¹ in naturali, de qua sequitur; quid novum intellectuale et quid novum voluntarium, quae significantur per Ephraim et Menashen, primum dicendum: in Ecclesia quidem notum est quod homo denuo generandus sit, hoc est, regenerandus, ut ingredi queat in regnum Dei; hoc notum est quia Dominus apertis verbis id dixerat apud Johannem 3:3, 5; quid autem sit denuo generari, usque paucis notum est; causa est quia pauci sciunt quid bonum et malum; quod non sciant quid bonum et malum, causa est quia non sciunt quid charitas erga proximum; si hanc scirent, etiam scirent quid bonum, et ex bono quid malum, omne enim id bonum est quod ex genuina charitate erga proximum venit;

[2] sed in hoc bono nemo potest esse ex se, est enim ipsum caeleste quod influit a Domino; hoc caeleste continue influit, sed obstant mala et falsa ² quin possit recipi; ut itaque recipiatur, necessum est ut homo removeat mala et quantum potest, etiam falsa, et sic se disponat ad recipiendum influxum; quando remotis malis homo recipit influxum, tunc accipit novam voluntatem et novum intellectuale; ex nova voluntate sentit jucundum in benefaciendo proximo ex nullo fine sui, et ex novo intellectuali appercipit jucundum in discendo quid bonum et verum propter illa et propter vitam; quia novum hoc intellectuale et novum voluntarium existit per influxum a Domino, idcirco is qui regeneratus est, agnoscit et credit quod bonum et verum quibus afficitur, non sit ex se sed ex Domino, tum quod quicquid ex se seu ex proprio, non sit nisi malum;

[3] ex his patet quid sit denuo generari, tum quid sit novum voluntarium et novum intellectuale; sed regeneratio, per quam novum intellectuale et novum voluntarium, non fit uno momento, sed fit a prima ³ infantia usque ad ultimum ³ vitae, et postea in altera vita in aeternum, et hoc per media Divina innumerabilia et ineffabilia; homo enim ex se non est nisi malum quod continue sicut ex fornace exhalat, ac continue bonum nascens exstinguere conatur; ad removendum tale malum et loco ejus irradicandum bonum, non potest fieri nisi per omnem vitae cursum, et per Divina media quae innumerabilia et ineffabilia sunt; ⁴ horum mediorum vix aliqua nota sunt hoc tempore, ex causa quia homo regenerari se non patitur, nec credit regenerationem aliquid esse, quia non credit vitam post mortem; processus regenerationis, ⁵ qui ineffabilia continet, quoad plurimam partem facit sapientiam angelicam, et est talis ut a nullo angelo in aeternum plene exhauriri queat; inde est quod in sensu interno Verbi de eo praecipue agatur.

[4] Quod ‘Ephraim’ sit novum intellectuale ⁶ in naturali, ex plurimis locis in Verbo patet, praecipue apud Prophetam Hoscheam, qui de Ephraimo multum agit, apud quem haec: Ego novi Ephraimum, et Israel non latet Me, quod omnino scortatus sis Ephraim, pollutus sit Israel.... Israel et Ephraim corruent per iniquitatem suam, corruet etiam Jehudah cum illis.... Ephraim in solitudinem erit in die ⁷ correctionis... Et Ego sicut tinea Ephraimo, et sicut teredo domui Jehudae. Et vidit Ephraim morbum suum, et Jehudah vulnus suum, et ivit Ephraim ad Assyrium, et misit ad regem Jareb, et hic non potuit sanare vos, 5:3, 5, 9, 11-13: adhuc apud eundem,

Quando sanavi Israelem, tunc revelata est iniquitas Ephraimi, et mala Samariae, quia fecerunt mendacium, et fur venit, diffundit se turma foris.... Et fuit Ephraim sicut columba stulta, non cor, Aegyptum vocarunt, Assyriam abiverunt; cum ibunt, expandam super eos rete Meum, vii [1, ] 11, 12 seq. :

[5] porro Deglutitus est Israel, nunc futuri sunt inter gentes, sicut vas in quo non desiderium, quando illi ascenderunt Assyriam, onager solitarius; sibi Ephraim mercede meretricia conciliat amores, 8:8, 9.

Israel non habitabunt in terra Jehovae, et revertetur Ephraim Aegyptum, et in Assyria immundum comedent, 9:3.

Circumdederunt Me mendacio Ephraim, et dolo domus Israelis; et Jehudah adhuc dominatur cum Deo et cum sanctis ⁸ fidelis: Ephraim pascens ventum, et persequitur eurum, omni die mendacium et vastationem multiplicat, et foedus cum Assyrio pangunt, et oleum in Aegyptum defertur, 12:1, 2 [KJV Hos. 11:12, 12:1];

praeter ⁹ de Ephraim pluries alibi apud eundem, ut 4:16-18, 5:3, 5, 9, 11-13, 7:8, 9, 9:8, 11, ¹⁰ 13, 16, 10:6, 11, 11:3, 8, 9, 12:9, 15 [KJV 5:8, 14], 13:1, 12, 14:9 [KJV 14:8];

[6] in his omnibus locis per ‘Ephraim’ intelligitur intellectuale Ecclesiae, per ‘Israel’ spirituale ejus, et per ‘Jehudam’ caeleste ejusdem; et quia intellectuale Ecclesiae per Ephraimum significatur, ideo saepe dicitur de Ephraim quod abeat in Aegyptum, et in Assyriam, per ‘Aegyptum’ enim significantur scientifica, et per ‘Assyriam’ ratiocinia ex illis; illa et haec praedicantur de intellectuali; quod ‘Aegyptus’ sit scientificum, videatur n. 1164, 1165, 1186, 1462, 2588, 3325, 4749, 4964, 4966, et quod ‘Asshur seu Assyria’ sit ratio et ratiocinatio, n. 119, 1186;

[7] similiter in sequentibus locis per Ephraimum significatur intellectuale Ecclesiae;

apud Zachariam, Exsulta valde, filia Zionis, clange filia Hierosolymae, ecce rex tuus venit tibi: ... exscindam currum ex Ephraimo, et equum ex Hierosolyma; et exscindam arcum belli, contra loquetur pacem gentibus; et erit dominari ipsius a mari usque ad mare, et a fluvio usque ad fines terrae.... Tendam Mihi Jehudam, arcu implebo Ephraimum, et excitabo filios tuos Zion, cum filiis tuis Javan, 9:9, 10, 13; ibi de Adventu Domini, et Ecclesia gentium; ‘exscindere currum ex Ephraimo et equum ex Hierosolyma’ pro omne intellectuale Ecclesiae; ‘arcu implere Ephraimum’ pro dare novum intellectuale; quod ‘currus’ sit doctrinale, videatur n. 5321; ¹¹ ‘equus’ intellectuale, n. 2760-2762, 3217, 5321; et quod ‘arcus’ etiam doctrinale, n. ¹² 2685, 2686, 2709; doctrinale enim ab intellectuali ¹³ dependet, nam sicut id intelligitur, ita creditur;

[8] intellectus doctrinalis facit quale fidei; inde etiam filii Ephraimi vocantur jaculatores arcu apud Davidem,

Filii Ephraimi qui armati, jaculatores arcu, averterunt se in die praelii, Ps. 78:9:

apud Ezechielem,

¹⁴ Fili hominis, sume tibi lignum unum, et scribe super illud Jehudae et filiis Israelis sociis ejus; deinde sume lignum unum et scribe super illud Josephi lignum Ephraimi et omnis domus Israelis sociorum ejus; postea conjunge illa, unum cum altero tibi in lignum unum, ut sint unum ambo in manu ¹⁵ Mea.... Ecce Ego accepturus lignum Josephi, quod in manibus Ephraimi et tribuum Israelis sociorum ejus, et addam eos qui super illo cum ligno Jehudae, et faciam eos in lignum unum, ut sint unum in manu Mea, 37:16, 17, 19; ibi etiam per ‘Jehudam’ intelligitur Ecclesiae caeleste, per ‘Israelem’ ejus spirituale, et per ‘Ephraimum’ ejusdem intellectuale, quae quod unum fient per charitatis bonum, significatur per quod unum lignum fiet ex duobus; lignum quod sit bonum quod charitatis et inde operum, videatur n. 1110, 2784, 2812, 3720, 4943:

[9] apud Jeremiam,

Dies est, clamabunt custodes ex monte Ephraimi, Surgite, ascendamus Zionem ad Jehovam Deum nostrum.... Ero Israeli in patrem, et Ephraim primogenitus Meus ille, 31:6, 9:

apud eundem,

Audiendo audivi Ephraimum lugentem, Castigasti me et castigatus sum, sicut vitulus non consuetus; converte me, ut convertar; ... ¹⁶ nonne filius pretiosus Mihi Ephraim? ¹⁶ nonne natus deliciarum? nam postquam locutus fuero contra illum, recordando recordabor illius iterum, 31:18, 20:

apud eundem,

Reducam Israelem ad habitaculum suum, ut pascat in Carmele et Bashane, ac in monte Ephraimi et Gileade saturetur anima ejus, Jer. 50:19:

apud Esaiam,

Vae coronae superbiae, ebriis Ephraimi, et flori decidenti et gloriae decoris illius, qui super capite vallis pinguium perturbatorum vino, 28:1;

[10] in his quoque locis per ‘Ephraimum’ significatur intellectuale Ecclesiae; intellectuale Ecclesiae est intellectus apud homines Ecclesiae de veris et bonis, hoc est, de doctrinalibus fidei et charitatis, ita notio, conceptus seu idea de illis; ipsum verum est Ecclesiae spirituale, et bonum est ejus caeleste, at verum et bonum ¹⁷ aliter intelligitur apud unum quam apud alterum, qualis itaque intellectus veri est, tale est verum apud unumquemvis; similiter se habet cum intellectu boni.

[11] Quid voluntarium Ecclesiae quod per ‘Menashen’ ¹⁸ significatur, ex intellectuali quod est ‘Ephraim’, sciri potest; voluntarium Ecclesiae similiter se habet sicut ejus intellectuale, quod nempe apud unumquemvis varietur; ‘Menasheh’ id voluntarium significat apud Esaiam,

In excandescentia Jehovae Zebaoth obscurata est terra, factusque est populus sicut cibus ignis; vir fratri suo non parcent, ... vir carnem brachii sui comedent, Menasheh Ephraimum, et Ephraimus Menashen, una illi sunt contra Jehudam, 9:18-20 [KJV 9:19-21];

‘vir carnem brachii sui comedent, Menasheh Ephraimum, et Ephraimus Menashen’ pro quod velle hominis Ecclesiae erit contra ejus intelligere, et intelligere contra ejus velle:

[12] apud Davidem,

Deus locutus est per sanctitatem Suam, exsultabo, dividam Shechemum, et vallem Succoth dimetiar, Mihi Gilead, et Mihi Menasheh, et Ephraim robur capitis Mei, Ps. 60:8, 9 [KJV Ps. 60:6, 7]:

apud eundem,

Pastor Israelis adverte aurem, qui ducit sicut gregem Josephum, qui sedes super cherubim, effulge, coram Ephraimo et Benjamine, et Menashe, excita potentiam Tuam, Ps. 80:2, 3 [KJV Ps. 80:1, 2];

etiam ibi ‘Ephraim’ pro Ecclesiae intellectuali, et ‘Menasheh’ pro ¹⁹ ejus voluntario; idem etiam patet ex benedictione Ephraimi et Menashis a Jacobo ante mortem, de qua Gen. xlviii; et quoque ex eo quod Jacob acceptaverit Ephraimum loco Reubenis, et Menashen loco Shimeonis, ibid. vers. 3, 5, 5;

per Reubenem enim repraesentatum fuit intellectuale Ecclesiae, seu fides intellectu ²⁰ et doctrina, n. 3861, 3866, et per ‘Shimeonem’ fides actu, seu oboedientia et voluntas faciendi verum, ex qua et per quam charitas, ita verum actu, quod est bonum novi voluntarii, n. 3869-3872.

[13] Quod Jacob ‘tunc Israel’ Ephraimo benedixerit prae Menashe, ponendo dextram manum super illum, et sinistram super hunc, ibid. vers. 13-20, causa fuit eadem quae fuit Jacobo, quod primogenituram Esavi in se derivaverit; et eadem quae fuit filiis Jehudae ex Tamare Perezo et Zeraho, quod Zerah qui primogenitus, usque post Perezum exiverit, Gen. 38:28-30;

causa nempe erat quod verum fidei quod intellectualis, primo loco sit apparenter cum regeneratur homo, et tunc bonum charitatis quod voluntarii apparenter secundo loco, ²¹ cum tamen bonum actualiter est primo, et manifeste cum homo regeneratus est, de qua re videatur n. 3324, 3539, 3548, 3556, 3563, 3570, 3576, 3603, 3701, 4243, 4244, 4247, 4337, 4925, 4926, 4928, 4930, 4977.

Poznámky pod čarou: