2831. Dat de woorden ‘was achter vast in het struweel’ betekenen, verward in het natuurlijk wetenschappelijke, blijkt uit de betekenis hier van vastgehouden worden en wel verward zijn; en uit de betekenis van het struweel of de verwarde struiken, te weten het wetenschappelijke, waarover in wat volgt. Dat de geestelijken verward gehouden worden in het natuurlijk wetenschappelijke ten aanzien van de waarheden van het geloof, daarmee is het als volgt gesteld: de geestelijken hebben geen innerlijke gewaarwording van het goede en ware zoals de hemelsen, maar in de plaats daarvan een geweten, gevormd door de goedheden en waarheden van het geloof, waarmee zij van kinds af aan zijn vervuld door ouders en leermeesters en naderhand door de leer van het geloof, waarin zij geboren zijn. Zij die geen innerlijke gewaarwording van het goede en ware hebben, kunnen niet anders dan door wetenschappelijke dingen bevestigd worden. Eenieder vormt zichzelf een bepaalde voorstelling over de dingen die hij geleerd heeft, ook over de goedheden en waarheden van het geloof; zonder een voorstelling blijft niets in het geheugen anders dan als iets zinledigs. Er komen bevestigingen bij die de voorstelling vullen, die komen uit erkentenissen en ook uit wetenschappelijke dingen. De door vele dingen bevestigde voorstelling zelf bewerkt dat zij niet alleen in het geheugen blijft kleven en van daaruit in de gedachte kan worden opgeroepen, maar ook dat er het geloof in gelegd kan worden. Wat de innerlijke gewaarwording in het algemeen betreft, deze moet nog verklaard worden, daar weinigen weten wat innerlijke gewaarwording is. Er is innerlijke gewaarwording van het goede en ware in hemelse en geestelijke dingen; er is innerlijke gewaarwording van het gerechte en billijke in het burgerlijke leven; en er is innerlijke gewaarwording van het eerzame in het zedelijke leven. Wat de innerlijke gewaarwording van het goede en ware in hemelse en geestelijke dingen betreft, deze hebben de innerlijke engelen door de Heer en deze gewaarwording hadden de mensen van de Oudste Kerk en deze hebben de hemelsen die in de liefde tot de Heer zijn; zij weten direct uit een soort innerlijk aanvoelen of iets goed is en of iets waar is, want dit geeft de Heer in, omdat zij met de Heer door de liefde verbonden zijn. De geestelijke mensen hebben echter niet zo’n innerlijke gewaarwording van het goede en ware in hemelse en geestelijke dingen, maar in plaats daarvan hebben zij een geweten, dat inspreekt; maar het geweten is gevormd uit erkentenissen van het goede en ware, waarmee zij, zoals gezegd, vervuld zijn door ouders en leermeesters en daarna door eigen studie in de leer en in het Woord; daarmee, ofschoon het niet zozeer goedheden en waarheden zijn, verbinden zij hun geloof. Dit is de reden, dat de mensen een geweten kunnen hebben uit onverschillig welke leer, ook de heidenen hebben iets niet ongelijk aan geweten vanuit hun godsdienstigheid. Dat geestelijke mensen geen innerlijke gewaarwording van het goede en ware van het geloof hebben, maar zeggen en geloven dat het waar is, wat zij geleerd en begrepen hebben, kan voldoende hieruit blijken, dat eenieder zegt, dat zijn eigen dogma waar is, de ketters meer dan anderen; en dat zij het ware zelf niet kunnen zien, nog minder erkennen, ofschoon er duizenden dingen voor zouden pleiten. Laat eenieder zichzelf onderzoeken of hij ergens anders vandaan kan gewaarworden of iets waar is en of hij niet, wanneer iets van de allergrootste waarheid hem duidelijk wordt gemaakt, het toch niet erkent; zo bijvoorbeeld iemand die het geloof het wezenlijke van het heil maakt en niet de liefde; ook al werd voor hem alles gelezen, wat de Heer over de liefde en de naastenliefde heeft gesproken, zie r. 2373, en al wist hij uit het Woord, dat de gehele Wet en alle profeten van de liefde tot de Heer en van de liefde jegens de naaste afhangen, zou hij toch in de voorstelling van het geloof blijven en zeggen dat dit alleen zalig maakt. Anders is het gesteld met hen die in de hemelse en geestelijke gewaarwording zijn. Wat echter de innerlijke gewaarwording van het gerechte en billijke in het burgerlijke leven betreft, deze hebben degenen die in de wereld redelijk zijn en tevens de innerlijke gewaarwording van het eerzame in het zedelijke leven. Naar die eerst- een laatstgenoemde innerlijke gewaarwording onderscheidt zich de ene mens van de andere, maar zulke mensen hebben om deze reden nog geenszins innerlijke gewaarwording van het goede en ware van het geloof, want deze gewaarwording is hoger of innerlijker en vloeit van de Heer in door het binnenste van het redelijke. De andere reden, waarom de geestelijken geen innerlijke gewaarwording van het goede en ware van het geloof hebben, is deze: dat het goede en ware niet is ingeplant in hun wilsdeel, zoals bij de hemelse mensen, maar in hun verstanddeel, zie de nrs. 863, 875, 927, 1023, 1043, 1044, 2256. Daardoor komt het dat de geestelijken niet tot de eerste graad van het licht kunnen komen, waarin de hemelsen zijn, nr. 2718, maar dat zij betrekkelijk in het duistere zijn, nrs. 1043, 2708, 2715.

Dat de geestelijken verward zijn in het natuurlijk wetenschappelijke ten aanzien van de waarheden van het geloof, volgt hieruit. Dat het struweel of de verwarde struiken in de innerlijke zin het natuurlijk wetenschappelijke betekenen, dat wil zeggen, dat wetenschappelijke, dat in het uiterlijk geheugen hangt, blijkt ook uit de volgende plaatsen hierna in het Woord; bij Ezechiël:

‘Zie, Aschur was een ceder op de Libanon, schoon van gebladerte en schaduwachtig van loof en verheven in hoogte en zijn tak was tussen dichte struiken’, (Ezechiël 31:3) waar gehandeld wordt over Egypte, dat de wetenschap is, nr. 1164, 1165, 1186, 1462; Aschur staat voor het redelijke, nrs. 119, 1186, dat ook de ceder is, en tevens de Libanon in het Woord; tussen dichte takken, voor tussen wetenschappelijke dingen, want het menselijk redelijke berust op de wetenschappelijke dingen ervan; bij dezelfde:

‘Aldus zegt de Heer Jehovih: Omdat gij u verheven hebt in hoogte en hij zijn tak gesteld heeft onder dichte struiken, en zijn hart zich verhief over zijn hoogte, zullen vreemden, de tirannige der natiën, hem uitroeien en hem nederwerpen’, (Ezechiël 31:10, 12) met betrekking tot Egypte; de tak onder dichte struiken stellen, voor, vasthangen aan wetenschappelijke zaken en van daaruit de geestelijke, hemelse en Goddelijke dingen beschouwen.

Bij dezelfde:

‘Opdat zich alle bomen der wateren niet verheffen in hun hoogte en hun tak niet stellen onder de dichte struiken, en dat niet allen, die wateren drinken, over hen staan in hun hoogte, want zij worden allen overgegeven ter dood, tot de lagere aarde in het midden der zonen des mensen, tot degenen, die in de kuil nederdalen’, (Ezechiël 31:14) waar gehandeld wordt over hen, die door redeneringen vanuit wetenschappelijke dingen willen binnendringen in de mysteriën van het geloof. Dat deze geheel en al verblind worden, zie de nrs. 215, 232, 233, 1072, 1911, 2196, 2203, 2568, 2588. Redeneren vanuit wetenschappelijke dingen is ‘de tak onder dichte struiken stellen’.

Bij dezelfde:

‘Zij had planten der sterkte tot scepteren der heersers en haar hoogte was verheven boven het midden der dichte struiken’, (Ezechiël 19:11) eveneens.

Bij dezelfde:

‘De verslagenen van Israël zullen in het midden van hun afgoden rondom hun altaren wezen en onder alle groene boom en onder alle verwarde eik’, (Ezechiël 6:13); er wordt hier gehandeld over de eredienst, die diegenen bij zichzelf verzinnen, die geloof in zichzelf hebben en dus in die dingen, die zij vanuit hun wetenschappelijke dingen uitbroeden; de verwarde eik staat voor de wetenschappelijke dingen in die staat. Dat eiken de waarnemingen vanuit wetenschappelijke dingen zijn, zie de nrs. 1442, 1443, 2144. Eveneens elders bij dezelfde:

‘Zij zagen alle hoge heuvel en alle dichte boom en offerden daar hun offers’, (Ezechiël 20:28);

dichte boom staat voor de dingen, die niet door het Woord worden voorgeschreven, maar het eigen wetenschappelijke. Dat de eredienst gehouden werd in bossen en aanduidend was overeenkomstig de hoedanigheden van de bomen, zie nr. 2722.

Bij Jesaja:

‘Boosheid brandt als vuur, doornen en distelen zal zij verteren en zal aansteken de verwarde struiken des wouds’, (Jesaja 9:17);

doornen en distelen voor de valsheid en de begeerte, de verwarde struiken des wouds voor de wetenschappelijke dingen.

Bij dezelfde:

‘Jehovah Zebaoth zal met ijver de verwarde struiken des wouds omhouwen en de Libanon zal vallen door de Heerlijke’, (Jesaja 10:34);

de verwarde struiken des wouds voor de wetenschappelijke dingen, de Libanon voor de redelijke dingen.

Bij Jeremia:

‘Verheft de banier naar Zion, want Ik breng een kwaad aan van het noorden en een grote breuk; de leeuw is opgekomen uit zijn struweel, en de verderver der natiën is opgetrokken, hij is uitgegaan uit zijn plaats, om uw land te stellen in verwoesting; uw steden zullen verstoord worden, dat er niemand in wone’, (Jeremia 4:6, 7);

uit het struweel voor uit het wetenschappelijke; en wat daaruit opklimt in de Goddelijke verborgenheden, stelt het land in verwoesting, dat wil zeggen, verwoest de Kerk. Dat de wetenschappelijke dingen in het Woord ‘verwarde struiken’ worden genoemd, komt omdat zij naar verhouding zo zijn, vooral wanneer de begeerte van de eigen- en de wereldliefde en de beginselen van het valse die begunstigen. Het is de hemelse en geestelijke liefde, die de wetenschappelijke dingen, die tot het uiterlijk geheugen behoren, in orde stelt, maar de eigen- en de wereldliefde verdraait de orde en verwart alle dingen die daarin zijn. Dit bemerkt de mens niet, want de verdraaide orde geldt hem voor orde, het boze voor het goede, het valse voor het ware; vandaar zijn deze dingen in verwardheid en ook om deze reden, omdat de dingen die tot het uiterlijk geheugen behoren, waar de wetenschappelijke dingen zijn, in verhouding tot de dingen in het innerlijk geheugen, waar de redelijke dingen zijn, in verwarring of als in een donker woud verkeren. Hoe schaduwachtig, donker en duister het daar naar verhouding is, kan de mens niet weten, zolang hij in het lichaam leeft, want dan meent hij, dat alle wijsheid en inzicht daar vandaan komt, maar hij zal het weten in het andere leven, wanneer hij in de dingen komt, die tot het innerlijk geheugen behoren. Dat in het uiterlijk geheugen, dat de mens eigen is wanneer hij in de wereld leeft, niets minder is dan het licht van wijsheid en inzicht, maar dat het daar betrekkelijk duister, wanordelijk en verward is, zie de nrs. 2469-2494.

6427. What these three ¹ verses contain in the internal sense is evident from the explanations that have been given. But even so, they inevitably remain obscure unless one knows what the spiritual kingdom is like. This kingdom consists of those who, possessing the truth of faith, make this truth part of their life and thus convert it into good. When a person leads a life in accordance with the truth of faith it is made into good and is called the good of truth; yet essentially it is truth in action. The truth of faith in the Lord's spiritual Church is varying, for in one Church that is said to be the truth which in another is said not to be the truth, the doctrine taught by each Church being what leads to such variation. And in this way particular teachings come to be called truths. These truths are the ones that become linked to good and constitute good in the spiritual Church. Consequently the quality of its good comes to be that of its truth, for truths give good the quality it possesses.

[2] From this one may see that the good of the spiritual Church is impure and that as it is impure spiritual people cannot be admitted into heaven except by Divine means. The most important Divine means consisted in the Lord's coming into the world and making the Human within Himself Divine. By that means spiritual people have been saved; yet because with them good is impure they are inevitably under attack from evils and falsities and so are engaged in conflict. But the Lord sees to it that through those conflicts what is impure with them is gradually made purer; for the Lord fights for them. These considerations are what are meant by 'a daughter marches onto the wall' and by 'they exasperate him and shoot at him and hate him, do the archers; and he will sit in the strength of his bow, and the arms of his hands are made strong by the hands of the powerful Jacob; from there is the shepherd, the stone of Israel'.

[3] See what has been stated already about those who belong to the spiritual Church:

They live in obscurity so far as truth and the good resulting from truth are concerned, 2708, 2715, 2718, 2831, 2935, 2937, 3241, 3246, 3833, 6289.

Light is brought to that obscurity from the Lord's Divine Human, 2716. Before the Lord's Coming the spiritual kingdom was not the same as it was after His Coming, 6372.

The Lord came into the world to save those who are spiritual; and they are saved by means of the Lord's Divine Human, 2661, 2716, 2833, 2834, 3969. From these places it is also evident that 'the arms of his hands are made strong by the hands of the powerful Jacob; from there is the shepherd, the stone of Israel' means the power that the forces involved in fighting possess, received from the almighty power of the Lord's Divine Human, from which springs all the goodness and truth that the spiritual kingdom possesses, 6424-6426.

Voetnoten:

2708. 'And dwelt in the wilderness' means that which is obscure comparatively. This is clear from the meaning of 'dwelling' as living, dealt with in 2451, and from the meaning of 'a wilderness' as that which possesses little life, dealt with in 1927, here as that which is obscure comparatively. By that which is obscure comparatively is meant the state of the spiritual Church in comparison with the state of the celestial Church, that is, the state of those who are spiritual in comparison with the state of those who are celestial. Those who are celestial are moved by the affection for good, those who are spiritual by the affection for truth. Those who are celestial possess perception, whereas those who are spiritual possess the dictate of conscience. To those who are celestial the Lord appears as a Sun, but to those who are spiritual as a Moon, 1521, 1530, 1531, 2495. The light which the former have - enabling them to see good and truth from the Lord with their eyes as well as to perceive it - is like the light of the sun in the daytime; but the light which the latter have from the Lord is like the light of the moon at night, and so, compared with those who are celestial, these dwell in obscurity. The reason for this is that those who are celestial dwell in love to the Lord, and so in the Lord's life itself, whereas those who are spiritual dwell in charity towards the neighbour and in faith, and so, it is true, in the Lord's life but in a rather more obscure way. All this explains why those who are celestial never reason about faith or the truths of faith, but because a perception of truth from good exists with them, simply say, 'That is so', whereas those who are spiritual talk and reason about the truths of faith because a conscience for what is good received from truth exists with them. A further reason for this difference is that with those who are celestial the good of love has been implanted in the will part of their minds, where man's chief life resides, but with those who are spiritual it has been implanted in the understanding part, where man's secondary life resides. This is the reason why, compared with the celestial, the spiritual dwell in obscurity, see 81, 202, 337, 765, 784, 895, 1114-1125, 1155, 1577, 1824, 2048, 2088, 2227, 2454, 2507. This comparative obscurity is here called 'a wilderness'.

[2] In the Word 'a wilderness' can mean that which is sparsely inhabited and cultivated, or it can mean that which is totally uninhabited and uncultivated, and so is used in two senses. When it means that which is sparsely inhabited and cultivated, that is, where there are few dwellings, and where there are sheepfolds, pastures, and waters, it means that thing or those persons who, compared with others, have little life and light, as is the case with that which is spiritual or those who are spiritual in comparison with that which is celestial or those who are celestial. When however it means that which is totally uninhabited and uncultivated, that is, where there are no dwellings, sheepfolds, pastures, and waters, it means those who have undergone vastation as regards good and desolation as regards truth.

[3] That 'a wilderness' can mean that which, compared with other places, is sparsely inhabited and cultivated, that is, where there are few dwellings, and where there are sheepfolds, pastures, and waters, is clear from the following places: In Isaiah,

Sing to Jehovah a new song, His praise from the end of the earth, those that go down to the sea, and the fullness of it, the islands and their inhabitants. The wilderness and its cities will lift up [their voice]; Kedar will inhabit the settlements, ¹ the inhabitants of the rock will sing, they will shout from the top of the mountains. Isaiah 42:10-11.

In Ezekiel,

I will make with them a covenant of peace and I will banish the evil wild animal from the land, and they will dwell securely in the wilderness and sleep in the woods, and I will give them and the places around My hill a blessing. The tree of the field will give its fruit, and the earth will give its increase. ² Ezekiel 34:25-27.

This refers to those who are spiritual. In Hosea,

I will bring her into the wilderness and will speak tenderly to her; and I will give her her vineyards from it. Hosea 2:14-15.

This refers to the desolation of truth and to the comfort that follows later.

[4] In David,

The folds of the wilderness drip, and the hills gird themselves with rejoicing; the meadows clothe themselves with flocks, and the valleys are covered over with grain. Psalms 65:12-13.

In Isaiah,

I will make the wilderness into a pool of water, and the parched land into streams of water. I will put in the wilderness the shittim-cedar, and the myrtle, and the oil tree. I will set in the wilderness the fir, that men may see and know, and may consider and understand together, for the hand of Jehovah has done this, and the Holy One of Israel has created it. Isaiah 41:18-20.

This refers to the regeneration of those who have no knowledge of the truth, that is, gentiles, and to the enlightenment and teaching of those who have experienced desolation. 'The wilderness' is used in reference to these. 'The cedar, the myrtle, and the oil tree' stands for the truths and goods of the interior man, 'fir' for those of the exterior man. In David,

Jehovah turns rivers into a wilderness, and streams of waters into dryness. He turns a wilderness into a pool of water, and parched land into streams of water. Psalms 107:33, 35

Here the meaning is similar. In Isaiah,

The wilderness and the dry land will be glad for them, and the lonely place will rejoice and blossom like the rose. It will bud prolifically. Waters will break forth in the wilderness, and streams in the lonely place. Isaiah 35:1-2, 6.

In the same prophet,

You will be like a watered garden and like a spring of waters whose waters do not fail; and those that be of you will build the wilderness of old. Isaiah 58:11-12.

In the same prophet,

Until the spirit is poured out on us from on high, and the wilderness will become Carmel, and Carmel counted as a forest. And judgement will dwell in the wilderness and righteousness on Carmel. Isaiah 32:15-16.

This refers to the spiritual Church which, though inhabited and cultivated, is, in comparison [with the celestial Church], called 'a wilderness', for it is said that 'judgement will dwell in the wilderness and righteousness on Carmel'. It is evident from the places just quoted that 'a wilderness' means an obscure state compared with other states not only because it is described as 'a wilderness' but also as 'a woodland'; and an obscure state is plainly the meaning in Jeremiah,

O generation, observe the word of Jehovah. Have I been a wilderness to Israel, or a land of darkness? Jeremiah 2:31.

[5] That 'a wilderness' can mean that which is totally uninhabited and uncultivated, that is, where there are no dwellings, sheepfolds, pastures, and waters, and so can mean those who have experienced vastation as regards good and desolation as regards truth, is also clear from the Word. This kind of wilderness is used with two different meanings; that is to say, it may be used in reference to those who are subsequently reformed or in reference to those who are unable to be reformed. Regarding those who are subsequently reformed, such as Hagar and her son represent here, it is said in Jeremiah,

Thus said Jehovah, I have remembered you, the mercy of the days of your youth, your going after Me in the wilderness, in a land not sown. Jeremiah 2:2.

This refers to Jerusalem, which in this case means the Ancient Church that was spiritual. In Moses,

The portion of Jehovah is His people, Jacob is the line of His inheritance. He found him in a wilderness land and in the waste, the howling, the lonely place. He encompassed him, led him to understand, and kept him as the pupil of His eye. Deuteronomy 32:9-10.

In David,

They wandered in the wilderness, in a desolate way; they did not find an inhabited city. Psalms 107:4.

This refers to those who have experienced desolation of truth and are being reformed. In Ezekiel,

I will bring you to the wilderness of the peoples and I will enter into judgement with you there, as I entered into judgement with your fathers in the wilderness of the land of Egypt. Ezekiel 20:35-36.

This likewise refers to the vastation and desolation of those who are being reformed.

[6] The travels and wanderings of the Israelites in the wilderness represented nothing else than the vastation and desolation prior to reformation of those who have faith. It consequently represented the temptation of them, for when people undergo spiritual temptations they experience vastation and desolation, as may also become clear from the following in Moses,

Jehovah carried you ³ along in the wilderness, as a man carries his son, in [all] the way [you went], until [you reached] this place. Deuteronomy 1:31.

And elsewhere in the same book,

You shall remember all the way in which Jehovah your God has led you forty years already in the wilderness to afflict you, to tempt you, and to know what is in your heart, whether you will keep His commandments or not. He afflicted you, caused you to hunger, caused you to eat manna which you do not know nor your fathers knew, so that you may recognize that man does not live by bread only but that man lives by all that goes out of the mouth of Jehovah. Deuteronomy 8:2-3.

And further on in the same chapter,

Do not forget that Jehovah led you in the great and terrible wilderness where there were serpents, fiery snakes, and scorpions, parched places where there was no water, and that He brought you water out of the rock of flint. He fed you in the wilderness with manna which your fathers did not know, that He might afflict you, tempt you, to do you good in the end. Deuteronomy 8:15-16.

Here 'wilderness' stands for the vastation and desolation such as people experience who undergo temptations. Their travels and wanderings in the wilderness for forty years describe every state of the Church militant - how when it is self-reliant it goes under but when it relies on the Lord it overcomes.

[7] The description in John of the woman who fled into the wilderness means nothing else than temptation experienced by the Church, referred to as follows,

The woman who brought forth the male child fled into the wilderness, where she has a place prepared by God. To the woman were given two wings of a great eagle, so that she might fly into the wilderness, into her own place. And the serpent poured water like a stream out of his mouth after the woman, to swallow her up in the river. But the earth helped the woman, for the earth opened its mouth and swallowed the stream which the dragon poured out of his mouth. Revelation 12:6, 14-16.

[8] That 'a wilderness' may be used in reference to a totally vastated Church and to people totally vastated as regards good and truth who are unable to be reformed may be seen in the following in Isaiah,

I will make the rivers a wilderness; their fish will stink for lack of water and will die of thirst; I will clothe the heavens with thick darkness. Isaiah 50:2-3.

In the same prophet,

The cities of Your holiness were a wilderness - Zion was a wilderness, Jerusalem lay waste. Isaiah 64:10,

In Jeremiah,

I looked, and behold, Carmel was a wilderness, and all its cities were destroyed from before Jehovah. Jeremiah 4:26.

In the same prophet,

Many shepherds have spoiled My vineyard, they have trampled down [My] portion, they have made the portion of My delight into a desolate wilderness. They have made it into a desolation; desolate, it has mourned over Me. The whole land has been made desolate, for nobody takes it to heart. On all the slopes in the wilderness those who lay waste have come. Jeremiah 12:10-12.

In Joel,

Fire has devoured the folds of the wilderness, and flame will burn up all the trees of the field. The streams of water have dried up, and fire has devoured the folds of the wilderness. Joel 1:19-20.

In Isaiah, He made the world like a wilderness and destroyed its cities. Isaiah 14:17.

This refers to Lucifer. In the same prophet,

The prophecy concerning the wilderness of the sea. Like storms in the south it comes from the wilderness, from a terrible land. Isaiah 21:1 and following verses.

'The wilderness of the sea' stands for truth that has been vastated by facts and by reasonings based on these.

[9] All these places show what is meant by the following reference to John the Baptist,

It was said by Isaiah, The voice of one crying in the wilderness, Prepare a way for the Lord, make His paths straight. Matthew 3:3; Mark 1:3; Luke 3:4; John 1:23; Isaiah 40:3.

These words imply that at that time the Church was so totally vastated that no good and no truth remained any longer. This is quite evident from the fact that nobody at that time knew of the existence in man of anything internal, or of anything internal in the Word, so that nobody knew that the Messiah or Christ was coming to save them for ever. The places quoted above also show what is meant by the statement that John was in the wilderness until the time of his manifestation to Israel, Luke 1:80, that he preached in the wilderness of Judea, Matthew 3:1 and following verses, and that he baptized in the wilderness, Mark 1:4; for by this he also represented the state of the Church. From the meaning of 'a wilderness' it may also be seen why the Lord retired so often into the wilderness, as in Matthew 4:1; Matthew 15:32-end; Mark 1:12-13, 35, 45; 6:31-36; Luke 4:1; 5:16; 9:10 and following verses; John 11:54; and also from the meaning of 'a mountain' why the Lord retired into the mountains, as in Matthew 14:23; 15:29-31; 17:1 and following verses; 28:16-17; Mark 3:13-14; 6:46; 9:2-9; Luke 6:12-13; 9:28; John 6:15.

Voetnoten: