1. OM HIMLEN OCH HELVETET

När Herren inför lärjungarna talar om tidevarvets fulländning, som är kyrkans sista tid ¹ , säger Han vid slutet av förutsägelserna om dess efter varandra följande tillstånd med avseende på kärlek och tro ² :

»Strax efter de dagarnas bedrövelse skall solen förmörkas, och månen skall inte giva sitt sken, och stjärnorna skola falla från himlen, och himlarnas krafter skola bäva. Och då skall Människosonens tecken synas i himlen; och då skola jordens alla stammar jämra sig, och de skola se Människosonen komma i himlens skyar med makt och mycken härlighet. Och Han skall utsända sina änglar med basun och stor röst, och de skola församla Hans utvalda från de fyra vindarna, från himlarnas ena ände till den andra.» (Matteus 24:29-31.)

De som förstå dessa ord efter bokstavsmeningen tro inte annat än att på den sista tid som kallas den yttersta domen skall allt detta ske i enlighet med den bokstavliga skildringen. De tro sålunda inte endast, att solen och månen skola förmörkas, och att stjärnorna skola falla från himlen, samt att Herrens tecken skall synas i himlen, och att de skola se Honom i skyarna jämte änglar med basuner, utan även, enligt förutsägelser på andra ställen, att hela den synliga världen skall förgås, och att det sedan skall uppstå en ny himmel och en ny jord.

Denna uppfattning ha de flesta i kyrkan nu för tiden. Men de som tro så känna inte till de hemligheter som är dolda i Ordets alla enskilda ting. Ty i varje särskilt uttryck i Ordet är det en inre mening, i vilken inte förstås naturliga och världsliga saker, sådana som är i bokstavsmeningen, utan andliga och himmelska ting, och detta inte endast med avseende på meningen av flera ord, utan även med avseende på vart enda ord ³ . Ordet är nämligen skrivet helt och hållet medelst motsvarigheter ⁴ för det ändamåls skull, att det må vara en inre mening i alla enskilda ting. Hur beskaffad den meningen är, kan inses av allt som blivit sagt och visat därom i Arcana Coelestia (Himmelska Hemligheter) och även av vad som sammanförts därifrån i förklaringen om Vita Hästen, varom talas i Uppenbarelseboken.

Enligt samma mening bör man förstå Herrens ovan anförda ord om sin ankomst i himlens skyar. Med solen, som skall förmörkas, betecknas Herren med hänsyn till kärleken ⁵ ; med månen Herren med avseende på tron ⁶ ; med stjärnorna kunskaperna om det goda och det sanna eller om kärlek och tro ⁷ ; med Människosonens tecken i himlen uppenbarandet av den Gudomliga Sanningen; med jordens stammar, som skola jämra sig, allt som hör till det sanna och det goda eller till tro och kärlek ⁸ ; med Herrens ankomst i himlens skyar med makt och härlighet Hans närvaro i Ordet och uppenbarelse ⁹ ; med skyar betecknas Ordets bokstavsmening ¹⁰ , och med härlighet Ordets inre mening ¹¹ ; med änglar med basun och stor röst betecknas himlen, varifrån den Gudomliga Sanningen är ¹² .

Härav kan man inse, att med dessa Herrens ord förstås, att vid kyrkans slut, då det inte mer finns någon kärlek och i följd därav inte heller någon tro, Herren skall upplåta sitt Ord med avseende på dess inre mening och uppenbara himlens hemligheter. De hemligheter som skola uppenbaras i vad som nu följer angå himlen och helvetet samt människans liv efter döden.

Den människa som tillhör kyrkan känner nu för tiden knappt något om himlen och helvetet, ej heller om sitt liv efter döden, ehuru alla dessa saker är beskrivna i Ordet. Ja, många som är födda inom kyrkan förneka dem även, sägande i sitt hjärta: Vem har kommit därifrån och berättat? För att inte ett sådant förnekande, som i synnerhet råder hos dem som ha mycken världslig vishet, även må besmitta och fördärva de i hjärtat okonstlade och de i tron enkla, har det givits mig att vara tillsammans med änglar och att tala med dem såsom en människa med en människa samt även att se, vad som är i himlarna och vad som är i helvetena, och detta nu i tretton år. Därför får jag nu beskriva dessa ting på grund av vad jag har sett och hört, i förhoppning om att okunnigheten sålunda må upplysas och otron skingras. Att nu för tiden en sådan omedelbar uppenbarelse sker, är därför, att det är den som förstås med Herrens ankomst.

Voetnoten:

3900. ‘Tunc si quis vobis dixerit, Ecce hic est Christus aut ibi, ne credatis’ significat hortationem ut sibi caveant a doctrina eorum; ‘Christus’ est Dominus quoad Divinum Verum, inde est quoad Verbum et quoad doctrinam ex Verbo; hic quod sit contrarium, nempe Divinum Verum falsificatum, seu doctrina falsi, constat; quod ‘Jesus’ sit Divinum Bonum, et ‘Christus’ Divinum Verum, videatur n. 3004, 3005, 3008, 3009.

[2] ‘Surgent enim falsi Christi et falsi prophetae’ significat falsa illius doctrinae; quod ‘falsi Christi’ sint doctrinalia ex Verbo falsificata, seu vera non Divina, patet ab illis quae mox supra dicta sunt, videatur n. 3010, 3732 f. ; et quod ‘falsi prophetae’ sint qui falsa illa docent, n. 2534; qui falsa docent, sunt in Christiano orbe imprimis illi qui pro fine habent sui excellentiam, tum mundi opulentiam; illi enim Verbi vera ad sui favorem pervertunt; sui enim et mundi amor cum pro fine est, nihil aliud cogitatur; hi sunt ‘falsi Christi et falsi prophetae’.

[3] ‘Et dabunt signa magna et prodigia’ significat confirmantia et persuadentia ex apparentiis externis et fallaciis, quibus simplices se seduci patiuntur; quod haec sint ‘dare signa et prodigia’ alibi, ex Divina Domini Misericordia, ostendetur.

[4] ‘Ut seducant, si possibile, etiam electos’ significat illos qui in vita boni et veri sunt, et inde apud Dominum; illi sunt qui in Verbo vocantur electi: hi in ¹ coetu illorum qui profanum cultum sub sancto velant, raro apparent, aut si apparent, non cognoscuntur', nam Dominus illos abscondit, ac ita tutatur; antequam enim confirmati sunt, facile se per sanctitates externas ² abduci patiuntur, sed postquam confirmati sunt, permanent; tenentur enim a Domino in consortio angelorum, quod ipsi nesciunt, et tunc impossibile est ut a turba illa nefanda seducantur.

[5] ‘Ecce praedixi vobis’ significat hortationem ad prudentiam, ut nempe sibi caveant ³ , sunt enim inter pseudoprophetas, ‘qui apparent in indumentis ovium, sed intrinsecus sunt lupi rapaces’, ⁴ Matth. 7:15;

pseudoprophetae illi sunt ‘filii saeculi, qui prudentiores sunt’, hoc est, callidiores ‘filiis lucis in generatione sua’, de quibus apud Lucam 16:8;

quapropter Dominus hortatur illos his verbis, Ecce Ego mitto vos sicut oves in medium luporum; estote ergo prudentes sicut serpentes, et simplices sicut columbae, Matth. 10:16.

[6] Si ergo dixerint ‘vobis, Ecce in deserto est, ne exeatis, ecce in conclavibus, ne credatis’ significat quod non credendum quod loquuntur de vero, nec quod loquuntur de bono, et plura; quod haec sint quae significantur, nemo videre potest nisi qui sensum internum ⁵ novit; quod arcanum in illis verbis contineatur,

⁶ sciri potest ex eo quod Dominus illa locutus sit, et quod absque alio sensu interius recondito sit quoddam nihil, ⁷ nempe si dicerent Christum esse in deserto, non exirent, et si dicerent esse in conclavibus, quod non crederent, sed vastatum verum est quod per ‘desertum’ significatur, et vastatum bonum per ‘conclavia’ seu penetralia; quod vastatum verum per desertum significetur, est inde quia Ecclesia cum vastata est, hoc est, cum in illa non amplius aliquod verum Divinum, quia non amplius aliquod bonum seu amor in Dominum et charitas erga proximum, tunc dicitur illa ‘desertum’, seu ‘esse in deserto’, nam per desertum intelligitur omne id quod non excultum aut habitatum est, n. 2708, tum quod parum vitale, n. 1927, sicut tunc est verum in Ecclesia; inde patet quod ‘desertum’ hic sit Ecclesia ⁸ in qua non verum;

[7] ‘conclavia’ autem seu penetralia significant in sensu interno Ecclesiam quoad bonum, tum simpliciter bonum; Ecclesia ⁹ quae est in bono vocatur ‘domus Dei’, conclavia sunt bona et ¹⁰ quae in domo; quod ¹¹ domus Dei sit Divinum bonum, et domus in genere bonum quod est amoris et charitatis, videatur n. 2233, 2234, 2559, 3142, 3652, 3720; quod non credendum quod loquuntur de vero et quod loquuntur de bono, est causa ¹² quia falsum vocant verum, et malum bonum, qui enim se et mundum spectant ut finem, non aliud per verum et bonum intelligunt quam quod ipsi adorandi, et quod ipsis benefaciendum; ¹³ sique pietatem inspirant, est ut appareant in indumentis ovium.

[8] Praeterea, quia Verbum quod Dominus locutus, innumerabilia in se continet, et desertum est vox amplae significationis, nam omne id desertum vocatur quod non excultum et habitatum est, et conclavia vocantur omnia illa quae interiora sunt, ideo etiam per ‘desertum’ significatur Verbum Veteris Testamenti, nam hoc ¹⁴ abrogatum censetur, et per conclavia Verbum Novi Testamenti, quia interiora seu de interno homine docet; pariter etiam totum Verbum dicitur ‘desertum’, cum non amplius inservit pro doctrinalibus, et ‘conclavia’ vocantur institutiones humanae, quae, quia discedunt a Verbi praeceptis et institutis, faciunt ut Verbum sit desertum; ut quoque notum est in orbe Christiano, qui enim in cultu sancto externo sunt, et profano interno, propter innovationes quae spectant sui eminentiam super omnes et opulentiam prae omnibus, ut fines, Verbum abrogant, immo in tantum ut ne quidem legi ab aliis permittant; et qui non in tali cultu profano sunt, tametsi Verbum sanctum habent, et in vulgo esse permittunt, usque ad doctrinalia sua omnia inflectunt et explicant, quod facit ut ¹⁵ reliqua in Verbo quae non secundum doctrinalia sunt, sint ‘desertum’; ut satis constare potest ab illis qui in sola fide salutem ponunt et charitatis opera contemnunt; illi omne id ¹⁶ faciunt sicut ‘desertum’ quod Dominus Ipse in Novo Testamento, et toties in Veteri de amore et charitate locutus est, et sicut ‘conclavia’, omnia quae fidei absque operibus sunt; inde patet quid per ‘si dixerint vobis, Ecce in deserto est, ne exeatis; Ecce in conclavibus, ne credatis’ significatur.

[9] ‘Sicut enim fulgur exit ab oriente, et apparet usque ad occidentem, ita erit etiam adventus Filii hominis’ significat quod cum interno cultu Domini ita ¹⁷ erit, sicut eum fulgure, quod ilico dissipatur; per ‘fulgur’ enim significatur id quod lucis caelestis est, ita quod de amore et fide praedicatur, nam haec sunt lucis caelestis; ‘oriens’ in ¹⁸ supremo sensu est Dominus, in sensu interno est bonum amoris, charitatis et fidei a Domino, videatur n. 101, 1250, 3249; ‘occidens’ autem in sensu interno est quod occubuit seu desiit esse, ita non agnitio Domini, nec boni amoris, charitatis et fidei, ita ‘fulgur quod exit ab oriente et apparet usque ad occidentem’ est dissipatio; adventus Domini non est secundum litteram quod appariturus iterum mundo, sed est praesentia Ipsius in unoquovis, quae toties est, quoties praedicatur evangelium, et de sancto cogitatur.

[10] ‘Ubicumque enim fuerit cadaver, illic congregabuntur aquilae’ significat quod confirmationes falsi per ratiocinia in Ecclesia vastata multiplicabuntur; Ecclesia dum absque bono et inde vero fidei est, seu cum vastata est, tunc mortua dicitur, nam vita ejus est a bono et vero; inde cum mortua est comparatur ‘cadaveri’; ratiocinia de bonis et veris quod non sint nisi quantum capiuntur, et per illa confirmationes mali et falsi, sunt ‘aquilae’, ut constare potest ab illis quae mox sequuntur; quod ‘cadaver’ hic sit Ecclesia absque vita charitatis et fidei, patet a Domini verbis ubi ¹⁹ de consummatione saeculi, apud Lucam, Discipuli dicebant, Ubi Domine? nempe consummatio saeculi seu ultimum judicium, Jesus dixit illis, Ubi corpus, ibi congregabuntur aquilae, ²⁰ 17:37;

‘corpus’ ibi loco cadaveris, est enim corpus mortuum quod hic intelligitur, et significat Ecclesiam, nam quod judicium a domo Dei seu ab Ecclesia incohaturum, constat passim ex Verbo. Haec sunt quae Verba Domini nunc allata et explicata in sensu interno significant; quae quod in pulcherrima serie sint, tametsi non ita in sensu litterae apparet, constare potest contemplanti illa in nexu secundum explicationem.

Voetnoten:

2708. ‘Et habitavit in deserto’: quod significet obscurum respective, constat a significatione ‘habitare’ quod sit vivere, de qua n. 2451; et a significatione ‘deserti’ quod sit parum vitale, de qua n. 1927, hic obscurum sed respective; per obscurum respective intelligitur status spiritualis Ecclesiae respective ad statum caelestis Ecclesiae, seu status ¹ spiritualium respective ad statum caelestium; caelestes sunt in affectione boni, spirituales in affectione veri; caelestes perceptionem habent, spirituales vero dictamen conscientiae; caelestibus apparet Dominus ut sol, spiritualibus vero ut luna, n. 1521, 1530 ² , 1531, 2495, illis lux sicut visualis etiam perceptiva boni et veri a Domino est sicut lux diei a sole, at lux his a Domino est sicut lux noctis a luna, ita est his obscurum respective; causa est quia caelestes sunt in amore in Dominum, ita in ipsa vita Domini, spirituales vero in charitate erga proximum et in fide, ita quidem in vita Domini, sed obscurius; inde est quod caelestes nusquam ratiocinentur de fide et ejus veris, sed quia in perceptione veri a bono sunt, dicunt quod ita sit; spirituales autem loquuntur et ratiocinantur de veris fidei, quia in conscientia boni sunt a vero; tum quia caelestibus implantatum est bonum amoris in parte eorum voluntaria, ubi est principalis vita hominis; at spiritualibus in parte eorum intellectuali, ubi est secundaria vita hominis; inde causa quod spiritualibus obscurum [sit] respective, videatur n. 81, 202, 337, 765, 784, 895, 1114-1125, 1155, 1577, 1824, 2048, 2088, 2227, 2454, 2507 ³ ; hoc obscurum respective vocatur hic ‘desertum’:

[2] ‘desertum’ in Verbo' significat parum habitatum et excultum, et significat prorsus non habitatum et excultum, ita in duplici sensu; ubi significat parum habitatum et excultum, seu ubi paucae habitationes, ubi caulae gregum, pascua et aquae, significat illud vel illos qui parum vitae et lucis respective habent, sicut spirituale seu spirituales respective ad caeleste seu caelestes; ubi autem significat prorsus non habitatum seu ⁴ excultum seu ubi nullae habitationes, caulae gregum, pascua et aquae, significat illos qui in vastatione quoad bonum sunt et in desolatione quoad verum.

[3] Quod ‘desertum’ significet parum habitatum et excultum respective, seu ubi paucae habitationes, ubi caulae gregum, pascua et aquae, constat ab his locis, apud Esaiam,

Cantate Jehovae canticum novum; laus Ipsius ab extremo terrae, descendentes mare, et plenitudo ejus, insulae et habitatores earum; attollent ⁵ desertum et urbes ejus; atria habitabit Kedar, cantabunt habitatores petrae, de capite montium clamabunt, 42:10, 11:

apud Ezechielem,

Pangam iis foedus pacis, et cessare faciam feram malam de terra, et habitabunt in deserto confidenter, et dormient in silvis et dabo eas, et circuitus collis Mei benedictionem, ... dabit arbor agri fructum suum, et terra dabit fructum suum, 34:25-27;

ibi de spiritualibus:

apud Hoscheam,

Ducam eam in desertum, et loquar super cor ejus, et dabo ei vineas suas inde, 2:14, 15;

[4] ubi de desolatione veri et postea consolatione:

apud Davidem,

Stillant caulae deserti, et exsultatione colles cingunt se, induunt prata, gregem, et valles operiuntur frumento, Ps. 65:13, 14: [KJV Ps. 65:12, 13]:

apud Esaiam,

Ponam desertum in lacum aquarum, et terram siticulosam in exitus aquarum; dabo in deserto cedrum shittim, et myrtum, et ⁶ arborem olei: ponam in deserto abietem; ut videant et sciant, et reponant, et intelligant una, quia manus Jehovae fecit hoc, Sanctus Israelis creavit illud, 12:18-20;

ubi de regeneratione illorum qui in ignorantia veri sunt, seu gentium, et de illustratione et instructione eorum qui in desolatione; ‘desertum’ praedicatur de illis; ‘cedrus, myrtus et arbor olei’ pro veris et bonis interioris hominis, ‘abies’ pro exterioris:

apud Davidem,

Jehovah ponit fluvios in desertum, et exitus aquarum siccitatem: ponit desertum in lacum aquarum, et terram siticulosam in exitus aquarum, Ps. 107:33, 35;

similiter:

apud Esaiam,

Gaudebunt eis, desertum et siccitas, et exsultabit solitudo, et florebit sicut rosa, germinando germinabit:... effusae sunt deserto aquae, et flumina in solitudine, 35:1, 2, 6;

apud eundem,

Eris velut hortus irriguus, et sicut exitus aquarum, cui non mentiuntur aquae, et aedificabunt a te deserta saeculi, 58:11, 12;

apud eundem,

Donec effundatur super nos spiritus ab alto, et erit desertum in Carmel, et Carmel in silvam reputabitur; et habitabit in deserto judicium, et justitia in Carmele, 32:15, 16;

ubi de Ecclesia spirituali, quae quamvis habitata et exculta, vocat ‘desertum’ respective, nam dicitur ‘habitabit in deserto judicium, justitia in Carmele’. Quod ‘desertum’ sit obscurus status respective, ex locis illis patet quod appelletur desertum, tum quoque silva: manifeste apud Jeremiam,

Generatio, vos videte verbum Jehovae, num desertum fui Israeli, num terra tenebrarum, 2:31.

[5] Quod ‘desertum’ significet prorsus non habitatum seu ⁷ excultum, seu ubi nullae habitationes, caulae gregum, pascua, et aquae, ita illos qui in vastatione quoad bonum sunt, et in desolatione quoad verum, constat quoque a Verbo; hoc ⁸ desertum praedicatur in duplici sensu, nempe de illis qui postea reformantur, et de illis qui reformari non possunt; de illis qui postea reformantur, ut hic de Hagare et ejus filio,

apud Jeremiam,

Sic dixit Jehovah, Recordatus sum tui, misericordiae pueritiarum tuarum, ... eundo post Me in deserto, in terra non sata, 2:2;

ubi de Hierosolyma, quae ibi est Antiqua Ecclesia quae fuit spiritualis:

apud Mosen,

Portio Jehovae populus Ipsius, Jacob funis hereditatis Ipsius; invenit eum in terra deserti, et in vastitate, ejulatu, solitudine, circumduxit eum, intelligere fecit eum, custodivit eum ut pupillam oculi Sui, Deut. 32:9, 10:

apud Davidem,

Errarunt in deserto, in solitudine viae, urbem habitationis non invenerunt, Ps. 107:4;

ubi de illis qui in desolatione veri, et reformantur:

apud Ezechielem,

Adducam vos ad desertum populum, et judicabo vobiscum ibi... sicut judicavi cum patribus vestris in deserto terrae Aegypti, 20:35, 36;

ubi pariter de vastatione et desolatione eorum qui reformantur.

[6] Profectiones et errores populi Israelitici in deserto nec aliud repraesentabant quam vastationem et desolationem fidelium ante reformationem, proinde eorum tentationem ⁹ , siquidem cum in tentationibus spiritualibus sunt, in vastatione et desolatione sunt, ut quoque constare potest ab his apud Mosen,

Jehovah in deserto portavit eos, sicut portat vir filium, in via, usque ad hunc locum, Deut. 1:31: et alibi, Recorderis omnis viae, qua ¹⁰ duxit te Jehovah Deus tuus jam quadraginta annis in deserto, ad affligendum te, ad tentandum te, et sciendum quid in corde tuo, an servespraecepta Ipsius vel non, afflixit te, esurire fecit te, edere fecit te mannam, quam non nosti, nec norunt patres; ut cognoscas, quod non per panem solum vivat homo, sed per omne quod exit ex ore Jehovae vivat homo, Deut. 8:2, 3: et adhuc, Ne obliviscaris quod Jehovah duxerit te in deserto magno terribili, ubi serpens, prester, et scorpio; siticulosum ubi ¹¹ non aqua, educens tibi aquam e petra silicis; cibavit te manna deserto, quam non noverunt patres tui, ut affligeret te, tentaret te, et ad benefaciendum in postremo tuo, ibid. vers. Genesis 21:cc15, 16;

ibi ‘desertum’ pro vastatione et desolatione in quali sunt qui tentationibus; per ‘profectiones et errores eorum in deserto quadraginta annis’ describitur omnis status Ecclesiae pugnantis, quomodo a se succumbit, sed a Domino vincit.

[7] Per ‘mulierem quae fugit in desertum’ apud Johannem, nec aliud quam tentatio Ecclesiae significatur, de qua ita, Mulier, quae peperit filium masculum, fugit in desertum, ubi habet locum praeparatum a Deo:... datae sunt mulieri duae alae aquilae magnae, ut volaret in desertum, in locum suum; ejecit serpens post mulierem ex ore suo aquam sicut fluvium ut hanc a flumine absorptam faceret, sed adjuvit terra mulierem; aperuit enim terra os suum, etdeglutivit fluvium, quem ejecit draco ex ore suo, Apoc. 12:6, 14-16.

[8] Quod desertum praedicetur de prorsus vastata Ecclesia, et de prorsus vastatis quoad bonum et verum, qui ¹² non reformari possunt, ita apud Esaiam,

Ponam flumina desertum, fetebit piscis eorum a nulla aqua et morietur in siti, induam caelos caligine, 50:2, 3:

apud eundem,

Civitates sanctitatis Tuae fuerunt desertum, Zion desertum fuit, Hierosolyma desolata, 64:9 [KJV Esaias 64:10];

apud Jeremiam,

Vidi et ecce Carmel desertum, et omnes urbes ejus destructae sunt a coram Jehovah, 4:26:

apud eundem,

Pastores multi corruperunt vineam Meam, conculcarunt portionem, dederunt portionem desiderii Mei in desertum desolationis. Posuit eam in desolationem, luxit super Me desolata; desolata est omnis terra, quia non quisquam ponit super cor super omnes clivos in deserto venerunt vastatores, 12:10-12:

apud Joelem,

Ignis consumpsit caulas deserti, et flamma succendet omnes arbores agri, ... exsiccati sunt rivi aquarum, et ignis consumpsit caulas deserti, 1:19, 20:

apud Esaiam,

Posuit orbem sicut desertum, et urbes ejus destruxit, 14:17;

ubi de Lucifero: apud eundem,

Propheticum deserti maris, sicut procellae in meridie, ... e deserto venit, e terra terribili, 21:1 seq. ;

‘desertum maris’ pro vastato vero per scientifica, et ratiocinia inde.

[9] Ex illis constare potest quid significatur per haec quae de Johanne Baptista, Dictum ab Esaia, Vox clamantis in deserto, Parate viam Domino, rectas facite semitas Ipsius, Matth. 3:3; Marc. 1:3; Luc. 3:4; Joh. 1:23; Esai. 11:3;

quod nempe tunc Ecclesia prorsus vastata esset, ut non amplius aliquod bonum et aliquod verum; quod manifeste patet ex eo quod tunc nullus sciret quod aliquid internum homini esset, nec quod aliquid internum in Verbo; ita nec quod Messias seu Christus venturus ad salvandum eos in aeternum: inde etiam patet quid significatur per quod Johannes fuerit in desertis usque ad dies apparitionis illius ad Israelem, Luc. 1:80;

et quod ‘praedicaverit in deserto Judaeae’, Matth. 3:1;

seq. ; et quod ‘in deserto baptizaverit’, Marcus 1:4;

per id enim repraesentabat etiam ille statum Ecclesiae. A significatione ‘deserti’ etiam constare potest cur Dominus toties ‘secessit in desertum’, ut Matth. 4:1; 15:32 ad fin. ; Marcus 1:12, 13, ¹³ Marcus 35, 45; 6:31-36; Luc. 4:1; 5:16; 9:10 seq. ; Joh. 11:54;

tum a significatione ‘montis’, cur Dominus in montes, ut Matth. 14:23; 15:29-31; 17:1 seq. ; 28:16, 17; Marcus 3:13, 14; 6:46; 9:2-9, Luc. 6:12, 13; 9:18, Joh. 6:15.

Voetnoten: